Samvinnan - 01.06.1980, Qupperneq 10

Hjörtur Hjartar
skrifar um ábyrgð og skyldui
stjórnarmanna samvinnufélag<
Félagsmennirnir eru
undirstaðan og áhugi
þeirra fyrir málefnum
félagsins dýrmætasti
vara- og stofnsjóður
þess.
Stöðnun er stærsta hœttan
í FYRSTU árum kaup-
ZA félaganna urðu þau
sjálf að móta félags-
formið og setja sér starfs-
reglur. Fróðlegt er að rifja
upp hvernig Þingeyringar
tóku á þessum vanda.
Stjórnina skipuðu þrír
menn. Þeir voru kosnir ár-
lega af fulltrúaráði á aðal-
fundi. Árið 1888 var breytt
þannig til, að formaður var
kosinn árlega, en hann
nefndi sér síðan tvo með-
stjórnendur. Stjórnarnefnd-
in hafði þá á hendi allt
reikningshald félagsins út
á við, og gagnvart deildar-
stjórunum inn á við, svo og
öll gjaldkerastörf. Þessi
skipan hélst óbreytt til
1913, að tala félagsstjórnar-
manna var aukin upp í
fimm, og voru þeir allir
kosnir af fulltrúaráðinu. Þá
var sú skipan upp tekin, að
ráðinn var framkvæmda-
stjóri, og skyldi hann jafn-
framt vera formaður félags-
stjórnar. Kosning hans
heyrði undir fulltrúaráðið
og gilti hún um óákveðinn
tíma, en með uppsagnar-
rétti af hvorra hálfu, hans
og fulltrúaráðsins. Kjör-
tímabil annarra félags-
stjómarmanna var tvö ár,
þannig að tveir gengu úr
árlega. Árið 1932 var sú
breyting gerð á skipun fé-
lagsstjórnar, að fram-
kvæmdastjórinn á þar ekki
lengur sæti, en er ráðinn til
starfs síns af félagsstjóm,
án sérstakrar íhlutunar
fulltrúaráðs.
Kaupfélögunum var mörk-
uð lagaleg réttarstaða með
samvinnulögunum 1921.
Þau lög sem nú gilda um
samvinnufélög voru sett
1937 og eru þau i grundvall-
aratriðum byggð á því sem
afmarkað var i lögunum frá
1921. Breytingarnar voru
fyrst og fremst þær, sem
eðlilegt var að upp yrðu
teknar vegna breyttra við-
skipta- og þjóðfélagshátta.
Félagsforminu voru mark-
aðar ákveðnar skorður í lög-
unum frá 1921 og þar var að
finna ákvæði um skyldur og
ábyrgð félagsstjórna. Hér á
varð engin breyting með
lögunum frá 1937.
Samvinnulögin ákveða að
aðalfundur skuli kjósa
stjórn í samvinnufélagi og
segir 20. grein laganna fyrir
um hvernig að skuli staðið.
Skýrt er tekið fram að
engan megi kjósa í stjórn
nema hann sé félagsmaður.
Ekki verður annað ráðið
af samvinnulögunum en að
allir félagsmenn séu kjör-
gengir í stjórn. Ekki er hins
vegar gert ráð fyrir því, að
nokkur aðili sé sjálfkjörinn.
í sambandi við skipan
stjórnar og kjör geta og
hafa verið uppi ýmsar
vangaveltur og spurningar.
í fyrsta lagi er spurningin
um fjölda stjórnarmanna.
Lögin segja greinilega að
þeir skuli ekki vera færri en
þrír. Heimilt er að þeir séu
fleiri og mun algengast að
stjórnir skipi 5 menn en í
nokkrum tilfellum eru þeir
7 — eða jafnvel 9. — Þetta
er tiltekið í samþykktum
hvers félags, en verulegt
svigrúm er fyrir hendi til að
ákveða um ýms atriði i fé-
lagssamþykktum, sem ekki
eru til fullnustu afmörkuð
i samvinnulögunum.
Næst vil ég nefna spurn-
inguna um búsetu stjórnar-
manna. Hún var ekkert
vandamál á fyrstu áratug-
um félaganna. Ekki er bein
ástæða til að segja að hér
sé um vandamál að ræða,
ef litið er til hinnar al-
mennu reynslu. Vegna þétt-
býlis i bæjum og þorpum
hefur myndin þó breyst
verulega frá þvi sem var í
upphafi þegar félagsmenn
voru fyrst og fremst bænd-
ur og þeir sem að félögunum
stóðu voru að meginhluta
úr einni atvinnustétt.
í hinum stærri félögum,
sem eru skipt í deildir, hef-
ur það komið nokkuð af
sjálfu sér að stjórnar-
menn koma sitt frá hvor-
um hluta félagssvæðisins.
Reynslan hefur yfirleitt
ekki kallað á ákvæði sam-
þykkta til þess að afmarka
svæði og tryggja þeim
stjórnarfulltrúa. Ekkert á-
kvæði samvinnulaga bann-
ar þó að búseta og stjórnar-
seta sé tengt saman. Slík
ákvæði er að finna í sam-
þykktum Sambands ísl.
samvinnufélaga en þess ber
að gæta að félagssvæði þess
er allt landið og má þar
finna ástæðu til þess, að
landshlutasjónarmið sé
tryggt fremur en þar sem
félagssvæðin eru ekki stærri
en eitt hérað. Önnur sjón-
armið en búseta hafa jafn-
an verið áhrifarík um val
þessara trúnaðarmanna.
Margir hafa það einnig í
huga, að félagssvæðið ber
að skoða sem eina heild
sem eigi margvíslega hags-
muni.
Það er þó vart hægt að
neita því, að til nokkurs
ágreinings hefur stundum
komið hjá félagsmönnum
um það, í hvað skuli ráðist
— hvort í fyrirrúmi skuli
sitja að bæta stöðu fram-
leiðenda landbúnaðaraf-
urða með byggingu siátur-
húss eða mjólkurstöðvar eða
hafa atvinnuskapandi verk-
efni fyrir þá, sem búa i
þéttbýli við sjávarsíðuna
efst á blaði. Enda þótt tii
meiriháttar átaka hafi varla
komið í þessu sambandi,
getur að sjálfsögðu komið
til þess, að hlutverk stjórna
þurfi að vera að leiða mál
til sem farsællastra lausna
og sætta sjónarmið félags-
hópa.
• Tala og kjörtími stjóm-
armanna
Samvinnulögin segja
skýrt fyrir um það, að „í
samþykktum skuh tiltaka
tölu stjómenda og kjör-
tíma.“ Þarna er einnig mik-
ið olnbogarými. Að vísu seg-
ir, að stjórnarmenn skuli
ganga úr á víxl og aldrei
meirihluti á sama ári.
Samþykktir gætu sagt
fyrir um, hvort endurkjósa
mætti stjórnarmenn og þá
10