Neisti - 20.05.1984, Page 9

Umræða um ríkisfjármál er oft fjarlæg hinum almenna manni. Er það ekki síst vegna þess
að notuð eru óútskýrð hugtök og ekki liggur ljóst fyrir hvemig einstakir þættir ríkisfjármál-
anna tengjast saman. Stafar þetta m.a. af því, að þeir blaðamenn sem skrifa um þessi mál em
ekki alltaf nógu klárir á þessu sjálfir og því verða skrif þeirra óskýr fyrir almenningi. Til að
auðvelda lesendum sínum að fylgjast með þessum málum vill Neisti útskýra hér helstu
hugtök ríkisfjármálanna, og það hvemig þau tengjast innbyrðis.
LANDABRÉF
RÍKISFJÁRMÁLANNA
Eftir Má Guðmundsson
Á íslandi er ríkisgeiranum skipt
reikningshaldslega í tvo hluta, þ.e. Á-
hluta og B-hluta ríkissjóðs. A-hluti
ríkissjóðs inniheldur öll ráðuneytin og
tengdar stofnanir, eins og spítalana og
skólana, sem hafa það sammerkt að
hafa ekki tekjur af seldum vörum og
þjónustu, heldur er rekstrarkostnaður
þeirra greiddur af sköttum. A-hluti
ríkissjóðs hefur fyrst og fremst tekjur
sínar af sköttum, og allir skattar ríkisins
eru lagðir á af A-hlutanum. A-hlutinn
ráðstafar tekjum sínum í eftirfarandi
útgjaldflokka:
1. Samneysla er öll kaup ríkisins á
vörum og þjónustu sem ráðstafað er
sameiginlega, og launagreiðslur til
starfsmanna ríkisins.
2. Vextir afskuld ríkissjóðs.
3. Neyslu- og rekstrartilfærslur
renna áfram til almennings, fyrirtækja
eða B-hluta ríkissjóðs, en þessir aðilar
ráðstafa þeim síðan í neyslu og rekstur.
Neyslu- og rekstrartilfærslur eru því
frábrugðnar t.d. samneyslu, að þær
koma ekki til endanlegrar ráðstöfunar
hjá A-hluta ríkissjóðs, heldur renna í
gegnum hann. Dæmi um neyslu- og
rekstrartilfærslur eru almannatrygg-
ingar, niðurgreiðslur og framleiðslu-
styrkir til fyrirtækja.
4. Opinber fjárfesting er útgjöld
A-hlutans til spítalabygginga, skóla,
vegagerðar o.s.frv.
5. Fjármagnstilfærslur renna yfir-
leitt til fyrirtækja og sjóða B-hlutans,
en einnig til sveitarfélaga og einkafyrir-
tækja, sem ráðstafa fénu í eigin fjár-
festingu.
Eins og áður sagði eru tekjur
A-hlutans fyrst og fremst skattar. Til
A-hlutans renna í fyrsta lagi svokall-
aðir beinir skattar, sem eru fyrst og
fremst tekju- og eignaskattar. Stærst-
ur hluti skatttekna ríkisins eru þó svo-
kallaðir óbeinir skattar, en það eru
skattar á selda vöru- og þjónustu, gjöld
á innfíutningi, skattar á framleiðslu,
skattar á launagreiðslur o.s.frv. Munur-
inn á beinum og óbeinum sköttum er
fyrst og fremst sá, að beinir skattar eru
greiddir beint af gjaldendunum sjálf-
um, en óbeinir skattar renna saman við
vöruverð o.þ.l., og blasa því ekki eins
beint við.
A-hlutinn leggur ekki einungis á
skatta og ráðstafar í útgöld, heldur tek-
ur hann og veitir lán. Gerður er grein-
armunur á tvenns konar lántökum rík-
issjóðs, þ.e. utan og innan Seðlabank-
ans. Lántökur utan Seðlabankans eru
annars vegar lántökur á innlendum
lánsfjármarkaði (sala spariskírteina,
verðbréfakaup banka og lífeyrissjóða
af ríkissjóði, útgáfa ríkisvíxla o.s.frv.)
og hins vegar erlendar lántökur.
A-hlutinn notar lántökur sínar utan
Seðlabankans til að jafna halla á jöfn-
uði tekna og gjalda, til að veita þeim
áfram til B-hluta aðila eða til að bæta
stöðu sína við Seðlabankann. Lán-
tökur ríkissjóðs í Seðlabankanum, sem
felast fyrst og fremst í yfirdrætti á við-
skiptareikningum, jafngildir í raun
peningaprentun, en erlendar lántökur
ríkissjóðs ýta einnig undir peninga-
þenslu.
Þegar rætt er um stöðu ríkissjóðs, er
venjulega verið að vísa til A-hlutans.
Það eru einkum þrír mælikvarðar sem
notaðir eru á þróun stöðu hans. í fyrsta
Iagi tekjujöfnuður, sem er jöfnuður
tekna og gjalda. Ef lánveitingum ríkis-
sjóðs umfram afborganir sem hann fær
af eldri lánum er bætt við tekjujöfn-
uðinn, fæst svonefndur fjármagns-
jöfnuður, en það er sú upphæð sem
ríkissjóður þarf að f jármagna með lán-
tökum innan eða utan Seðlabankans.
Ef enn er bætt við lántökum utan
Seðlabankans og söfnun lausaskulda
fæst svokallaður greiðslujöfnuður,
sem að mestu leyti felur í sér breytingu
á stöðu ríkissjóðs gagnvart Seðlabank-
anum.
Samhengi þessa er sýnt tölulega hér
að neðan, þar sem gefið er yfirlit yfir
fjármál A-hluta ríkissjóðs á árinu
1983.
Fjármál A-hluta ríkissjóðs 1983
M.kr.
1. Tekjur 15.100
2. Gjöld 16.598
3. Tekjujöfnuður (1-2) -1.498
4. Lánveitingar nettó 178
5. Fjármagnsjöfnuður (3-4) -1.320
6. Lántökur utan Seðlabankans 220
7. Lausaskuldir nettó -160
8. Greiðslujöfnuður (5+6+7) -1.260
81 Gagnvart Seðlabanka -1.260
82 Bankainnistæður og sjóður
(Heimild: Ársskýrsla Seðlabanka Islands).
B-hluti innifelur ríkisfyrirtæki og
stofnanir, sem hafa tekjur sínar fyrst
og fremst af sölu vöru og þjónustu, og
sjóði ríkisins. Sem dæmi um B-hluta
aðila má nefna Áburðarverksmiðjuna,
Áfengis- og tóbaksverslunina,
Byggðasjóð, Byggingarsjóð ríkisins,
Póst og síma, Tryggingastofnun ríkis-
ins, Lánasjóð íslenskra námsmanna og
Þjóðleikhúsið. B-hluta fyrirtæki og
stofnanir eru með sjálfstæðan rekstur
og reikningshald, en þiggja stundum
framlög eða lán frá A-hluta ríkissjóðs.
Fjárlög eru samþykkt af Alþingi í
lok hvers árs, og gefa yfirlit yfir tekjur,
gjöld og lánahreyfingar A-hluta ríkis-
sjóðs á komandi ári.
Lánsfjáráætlun er áætlun um inn-
lendar og erlendar lántökur A og B-
hluta ríkissjóðs, fyrirtækja með eignar-
aðild ríkissjóðs (t.d. Landsvirkjun) og
sveitarfélaga. Jafnframt er gerð grein
fyrir fjárfestingaráformum sömu aðila.