Neisti - 20.05.1984, Qupperneq 12

Ríkisf jármál og sósíaiismi
fyrirtækjum, eða jafnvel að fyrirtækin
sjálf þyrftu að sjá fyrir henni beint.
Þetta á við um stærstan hluta útgjalda
ríkisins til heilbrigðis- og menntamála.
Hins vegar hafa þarfimar breyst á þessu
sviði á undanfömum ámm vegna efna-
hagskreppunnar og vaxandi atvinnu-
leysis. Meðan eftirspum eftir vinnuafli
fór vaxandi í þróuðu auðvaldsríkjunum
og nauðsynlegt þótti að draga konur út á
Stærð hins opinbera í
nokkrum löndum
Samneysla í Heildar- skattar í
hlutfalíi við hlutfalli við
þjóðarfram- þjóðarfram-
leiðslu leiðlu,
meðaltal meðaltal
1974-1981 19744-1981
Bandaríkin 18,0 30,4
Bretland 21,0 35,3
Danmörk 25,0 43,5
Frakkland 14,8 39,8
Irland 19,2 34,4
fsland 11,7 33,6
Ítalía 15,9 30,8
Japan 9,8 23,8
Noregur 19,5 46,3
Spánn 10,3 21,8
Svíþjóð 26,8 48,5
Tyrkland 14,9 20,2
V-Þýskaland 19,9 36,9
(Heimildir: OECD: Revenue Statistics of
OECD Member Countries 1965-1982 og Seðla-
banki íslands: Economic Statistics Nov. 1983).
Hér er bæði um ríki og sveitarfélög að
ræða. Astæða þess að skatttekjurnar eru
svona miklu meiri en samneyslan, felst í
tilfærslum og opinberri fjárfestingu. fs-
land er með lága samneyslu miðað við
önnur þróuð auðvaldsríki, en skatttekj-
urnar eru hlutfallslega meiri.
Samsetning útgjalda
ríkisins á íslandi
1982
M.kr. %
Rekstrargjöld 7.910 83,4
Samneysla 3.330 35,1
Vextir 222 2,3
Tilfærslur 4.358 46,0
Tii almannatr. 2.547 26,9
Niðurgreiðslur 805 8,5
Annað 1.006 10,6
Fjárfesting 782 8,3
Fjármagnstilfær. 787 8,3
Heildarútgjöld 9.479 100,0
(Heimild: Hagtölur mánaðarins).
vinnumarkaðinn, tók ríkið að sér í vax-
andi mæli verkefni sem áður var sinnt
innan veggja heimilanna, eins og um-
önnun bama og aldraðra. Nú er hins
vegar erfiðara að reyna að ýta konum
aftur inn á heimilið og því talið rétt að
skera niður útgjöld til þessara mála.
Niðurskurður félagslegra þjónustu
bitnar því einna þyngst á konum.
Þessi þróun fer saman við það, að
borgarastéttin um allan heim er að taka
til endurskoðunar verkaskiptinguna á
milli ríkisins og einkageirans. Það er
verið að meta og takast á um hvort ein-
hver hluti þeirrar þjónustu sem nú er
veitt sem félagsleg þjónusta í formi sam-
neyslu, sé ekki ,,betur“ komin í hönd-
um einkagróðafyrirtækja.
Almannatryggingar em ávinningur
baráttu verkalýðshreyfingarinnar. Þær
auka öryggið í lífi fólks, þar sem það
þarf ekki að óttast algjöra örbirgð, þótt
það verði fyrir heilsubresti, missi atvinn-
una eða þ.u.l. En þetta er einmitt
ástæða þess að borgaraöflunum er svona
umhugað um að skera niður þennan
þátt. Þar sem það er nú á dagskrá þeirra
að breyta tekjuskiptingunni og krafta-
hlutföllunum á milli stéttanna, m.a. í
gegnum þrýsting atvinnuleysisins, vilja
þau auðvitað slá tvær flugur í einu höggi
og spara fé og draga samtímis úr því
félagslega öryggi sem almannatrygging-
ar veita. Nú þegar sjást glögg merki um
þetta, bæði í Bandaríkjunum og í mörg-
um löndum V-Evrópu.
Innan borgarastéttarinnar og á milli
einstakra atvinnugreina fara fram stöð-
ug átök um stærð og skiptingu útgjalda-
flokka 3 til 5 hér að ofan. Nægir hér á
landi að vísa til deilna um styrki til land-
búnaðar, eða skiptingu framlaga ríkisins
til fjárfestingarlánasjóða atvinnuveg-
anna. Slík átök magnast þegar kreppir
að í atvinnulífinu, en þau snerta þó ekki
með jafn beinum hætti átökin á milli
borgarastéttarinnar og verkalýðsstéttar-
innar, og spumingin um umfang félags-
legrar þjónustu eða almannatrygginga.
Hallarekstur ríkisins
Á undanfömum ámm hefur halli á
rekstri ríkissjóðs verið vaxandi vanda-
mál í flestum þróuðu auðvaldsríkjun-
um. Til dæmis um þetta má nefna að
fjárlagahallinn í löndum Efnahags- og
þróunarstofnunar í París, jókst úr 1,8%
af þjóðarframleiðslu árið 1979 í 4,3% í
fyrra.3)
Ástæður þessarar þróunar felast í
fyrsta lagi í beinum afleiðingum efna-
hagskreppunnar. Scimdráttur í efna-
hagslífinu rýrir skatttekjur ríkissjóðs að
3) Ríki og sveitarfélög: Heimild: OECD: Econo-
mic Outlook, desember 1983.
óbreyttu skattkerfi, en útgjöld lækka
ekki sjálfkrafa (geta jafnvel aukist
vegna aukinna atvinnuleysisbóta
o.þ.l.), þar sem þau em bundin í Iögum
og áður ákvörðuðum útgjaldaáformum.
í öðru lagi hefur verið tekin upp sú
stefna að lækka skatta með það að yfir-
lýstu markmiði að örva efnahagslífið. 1
þriðja lagi hafi komið til aukin útgjöld,
sérstaklega til hemaðarmála, og á það
aðallega við í Bandaríkjunum.
Fyrsti þátturinn vegur þyngst í
Evrópu. í raun og vem hefur fjármála-
stefna ríkisins verið aðhaldssamari í
Evrópu nú að undanfömu en fyrir
nokkrum árum, ef tekið er tillit til áhrifa
efnahagssamdráttarins. í Bandaríkjun-
um hafa lækkun skatta og aukin hem-
aðarútgjöld verið meginþættimir á bak
við vaxandi halla á fjárlögum þeirra.
Fjármagnsjöfnuður bandaríska ríkisins
versnaði úr 0,9% halla af þjóðarfram-
leiðslu árið 1981 í 3,8% halla 1982 og
hefur haldist nær óbreyttur síðan, þrátt
fyrir efnahagslega uppsveiflu í Banda-
ríkjunum.3)
Þeir sem hafa áhyggjur af fjármagns-
halla ríkisins telja að hann valdi því að
ríkið keppi við fyrirtæki og einstaklinga
um lánsfé til að fjármagna hallann og
það valdi því að vextir séu boðnir upp,
sem aftur valdi því að fyrirtækin halda
að sér höndum varðandi fjárfestingar
o.þ.l. og því dregur úr eftirspum í efna-
hagsh'finu. Þetta er þó ekki algilt. Til
dæmis má nefna, að þótt fjármagnshalli
japanska ríkisins hafi numið um 3,4% af
þjóðarframleiðslu á síðasta ári, em
margir sem hafa áhyggjur af að hann sé
of lágur, þar sem fjármagnsafgangur,
eða spamaður, japanska einkageirans
sé svo mikill.
Ríkisfjármálin á íslandi
Flestar þær tilhneigingar sem hafa
komið fram í ríkisf jármálunum í þróuðu
auðvaldsríkjunum hefur orðið vart við
hér á landi að undanfömu. Þó má segja
að þetta gerist seinna hér á landi en ann-
ars staðar, og árásin á velferðarþjónustu
ríkisins er í rauninni aðeins rétt að byrja
hér.
Ríkisútgjöld hafa farið vaxandi hér á
landi á undanfömum ámm og áratug-
um. í kringum 1960 vom útgjöld ríkis og
sveitarfélaga um 25% af þjóðarfram-
leiðslu. Um 1970 vom þau orðið í kring-
um 30% og um 35% í kringum 1980.
Allir þættir útgjalda ríkis og sveitarfé-
laga hafa vaxið á þessum ámm, en til-
færslur þó mest. Samneysla jókst úr 9%
af þjóðarframleiðslu í kringum 1960 í
12% í kringum 1980 og opinberar fjár-
festingar úr 7% í 10%.
Það er hins vegar Ijóst, að öfugt við
það sem oft er haldið fram af íhaldslið-
inu, þá em umsvif hins opinbera hér á