Fálkinn - 24.05.1961, Qupperneq 12

GALDRAOFSOKNIR
Frásagnir af síra Jóni Daðasyni í
Arnarbæli og viðskiptum, hans við
yfirvöldin út af galdraáburði á ó-
nafngreinda menn og fleira viðkom-
andi göldrum og galdratrú.
6.
Þar lauk að segja frá síra Jóni í
Arnarbæli, að getið var aðalrits hans,
Gandreiðar, og sagt frá almennum skoð-
unum kirkjunnar á 17. öld. Það þarf
ekki að gera því skóna, hvernig Arnar-
bælisklerkur hefur prédikað í kirkju.
Ræður hans hafa verið þrungnar ótta
við vald Satans og ára hans, og verk-
færi þeirra galdramennina. Prestur hef-
ur gefið þeim marga skammadembuna
úr prédikunarstól. En lítt tjóaði. Satan
og sendiboðar hans urðu mjög á vegi
prests. Prestur fylltist óstöðvandi ótta
og amasýki, sem leiddi hann í ógöngur.
Munnmæli herma, að Vestfirðingar hafi
sent honum sendingar, og hafi hann
komið þeim fyrir. Ein sendingin kom
að presti óviðbúnum, heima í Arnar-
bæli. Prestur hefur sennilega ætlað und-
an henni í kirkju, en náði ekki kirkju-
dyrum og flúði upp á kirkjumæninn.
Þar bjóst hann móti sendingunni og
greip til þess að yrkja á móti henni
andleg Ijóð. Orti hann þá kvæðið Draum-
geisla, sem enn er til. í krafti ljóðsins
kom hann sendingunni fyrir, svo að hún
varð meinlaus. Draumgeisli þótti reyn-
ast vel gegn draugum og öðrum send-
ingum illum, og náði mikilli hylli al-
mennings og er til þess vitnað í sögn-
um. Á dögum prests voru tvö krafta-
skáld í Ölfusi. Leitaði prestur til þeirra
og dugðu þau honum vel.
Satan var skelfilegur í raun, að dómi
presta 17. aldar. Hann gat brugðið sér
í allra kvikinda líki og neytti allra
ráða, til að koma fram vilja sínum og
ætlun. Margar sagnir eru til af viður-
eign galdramanna við hina heittrúuð-
ustu og sannferðugustu guðsmenn, sem
oft voru leiknir grátt. Enda voru galdra-
menn álitnir af kennidóminum hin
verstu illvætti og sönn verkfæri Satans.
Síra Jón í Arnarbæli lýsir Satan svo
í Gandreið:
Lucifer með leiftur og glæður
loftkringlunni undir,
með skýjaeldi og skruggum skæður
skelfir sjó og grundir.
Satans andar upp og niður
elementis spilla,
í undirheima er svikara siður
sálir manna að villa.
Fýtons er ei fylgdin sljó
feigð og fári blása,
geðnum veður, vötn og sj®
vargar þessir rása.
Drakó byggir dufti í,
draugar myrkrin fanga,
árahópar eins og mý
út um löndin spranga.
Lýsingar síra Jóns á Satan í þess-
um vísum svipar mjög til Hugrásar, síra
Guðmundar Einarssonar á Staðastað. En
Hugrás reit hann gegn Fjandafælu Jóns
lærða, og verður síðar vikið að því.
Arnarbælisklerki varð sannarlega að
trú sinni í þessum efnum. Óttinn við
Satan gagntók hann svo, að hann var
hvergi óhultur fyrir leynilegum óvin-
um. Líklegt Þykir mér, að menn hafi
verið til í sóknum prests, sem galdra-
orð fór af. Fáar sveitir á landinu voru
lausar við galdur á 17. öld. í tveimur
sýslum landsins er ekki kunnugt um
galdradóma, Rangárvallasýslu og Vest-
mannaeyjum. Galdrabrenna varð engin
á Suðurlandi, en galdramál urðu þar
nokkur. Brynjólfur biskup lét galdra-
mál lítið til sín taka, en hann var víð-
sýnni en almennt gerðist á þeim dög-
um, þó að hann fylgdi úreltum kenn-
ingum kirkjunnar um of út í æsar. í
skjóli hans var Jón lærði um skeið og
hann styrkti einnig fræðimann í Skál-
holti, sem þýddi eitt rita Kópernikusar
á íslenzku. Ekki er grunlaust um, að
almenningur hafi trúað, að biskup kynni
eitthvað fyrir sér.
í heimild einni er talað um einkenni-
legt ör'nefni í grennd síra Jóns í Arn-
arbæli. Austur við Ingólfsfjall var Vala-
kirkja, þar sem galdramessur fóru fram.
Galdramessur eru kunnar úr flestum
löndum, og staðirnir kunnir þar sem
þær fóru fram. En þekktasti staðurinn
í erlendum ritum, er Hekla. Trúðu út-
lendir því, að þar kæmu upp eldtungur
af Vítislogum og þar heyrðust vein og
angistaróp fordæmra sálna, sem brunnu
eilíflega á glóðum Helvítis.
★
7.
Á Bakkárholtsþingi 21. júní 1673,
kom síra Jón í Arnarbæli fyrir Jón
Vigfússon, eldra, sýslumann í Árnes-
þingi og meðdómsmenn hans, og krafð-
ist rannsóknar og lagadóms um þá óguð-
legu flærð og fjölkynngi, sem hann og
hans fólk hafði orðið að líða lengi,
til meins og skaða af galdramönnum
og galdrasökum, ráðum eða samtökum
sinna leynilegu óvina, galdrafólki og
þess meistara. Síra Jón lét Þann vilja
í ljós, að hann vildi kæra þetta fyrir
kónglegri Majestat eftir Guðs og lag-
anna leyfi. Jafnframt fór hann fram
á, að þetta mál kæmi fyrst til rann-
sóknar á héraðsþingi. Lagði prestur
fram vitnisburð um kynningu sína góða
við alla menn. En þrátt fyrir það sæ-
ist, að „galdraskaðsemi ranglega af öf-
und og án orsaka saklausum tilfallin
sér“. Einnig lagði hann fram vottorð
um, að sonarsonur hans, ónafngreind-
ur, hafi samfleytt 10 ár þjáðst stór-
mikið, sem eignað var helzt göldrum.
Hann lagði fram því til sönnunar heim-
ilistíðarvitni og kirkjuvitni, fleiri en
50 manna, er sönnuðu þetta og töldu
satt.
Síra Jón lét einnig lesa upp á þing-
inu bréf þess efnis, að hann hafi orð-
ið fyrir galdraásóknum, er bæði hafi
komið fram við menn og skepnur, og
hafði því til staðfestu handsal eða vitnis-
burð 40 manna frá árinu 1670. Fyrir
þessu taldi hann allgildar líkur, sem
komið hafði fram í ýmiss konar heift,
öfund, meingerðum, mannskaða, falsi,
svikum og flærð. Ennfremur hefðu
leyndir óvinir flutt last um hann, lýgi,
róg, heitingar og hrakspár. Þetta nefndi
prestur „satanísk samtök“. Prestur
komst m. a. svo að orði: „fjandsamleg
drottinsvik að hindra ekki að hylja
morð eða ráða morði“. Óskaði prestur
eftir, að hann fengi leyfi, sér að kostn-
aðarlausu, að stefna til rannsóknar, eið-
„Það eru stór undur og mikil furiandi náðargæska vors góða
Guðs, að jörðin ekki upp lýkur sér og í sig svelgir til
Helvítis niður þá háðgjörnu spottara, gaidramennina..."
12 FALKINN