Fálkinn - 24.05.1961, Side 13

PRESTA Á ÍSLANDI
töku og undanfæris hér um þessum
skaðsemis galdragripum.
Kærurnar eru kröftugar og engar
smávegis sakir, sem prestur ber fram.
Þær eru fullkomlega í anda galdraof-
sóknanna á 17. öld, og málatilbúningur-
inn einnig, nema að Því leyti, að sak-
borningar eru ekki nafngreindir. En
hitt, að vitnaleiðslur eru ekki staðfest-
ar, var ekki ótítt í galdramálum. Trúin
á galdur leynir sér hvergi og óttinn
við galdramenn. Líklegt er að prestur
hafi verið búinn a'ð stálma yfir máli
þessu í nokkur ár. Vitnaleiðslurnar eru
frá árinu 1670, en einmitt þá stóð yfir
í Árnessýslu galdramál, þar sem kirkju-
presturinn í Skálholti var borinn göldr-
um. Hann slapp að vísu við brennu,
sennilega mest fyrir tilstilli Brynjólfs
biskups; enda dæmdi prestadómur mál-
ið. Síra Jóni hefur ekki litizt ráðlegt
að hefja málarekstur að afstöðnum dómi
þess máls, sem eflaust hefur vakið
gremju þeirra manna í kennimanna-
stétt, sem mest börðust fyrir galdra-
brennum. En árið 1673 var betri byr
í seglum, þá var á döfinni í Árnesþingi
galdramál, sem auðsjáanlega hlaut að
verða dæmt til sektar af veraldlega vald-
inu. Þess vegna hefur prestur hafið mál
sitt vorið 1673.
★
8.
Sýslumanni og dómsmönnum á Bakk-
árholtsþingi vorið 1673, hefur ekki lit-
ist á blikuna, þegar fram kom á þing-
inu svo heiftúðugt galdramál, þar sem
einn lærðasti og reyndasti klerkur hér-
aðsins bar á ónafngreinda menn illar og
þungar sakir, Hér voru því góð ráð dýr,
og ekki sízt fyrir Jón sýslumann eldra,
sem var af persónulegum ástæðum
mjög linur í galdramálum. Bróðir hans,
Jón yngri, sýslumaður í Þverárþingi,
var borinn galdraáburði á alþingi 1671.
Var hann talinn valdur að með göldr-
um, að Straumfjarðarskip fórst á Kota-
fjörum í Landeyjum haustið áður. Jón
yngri sór af sér áburðinn. Hann varð'
síðar biskup á Hólum, og er þekktastur
undir nafninu Bauka Jón.
Almenningur í Árnesþingi virðist
ekki heldur hafa haft mikinn áhuga á
galdramálum. Það eru einkenni Árnes-
inga um alla ,sögu, að þeir hafa látið líða
hjá, án afskipta, alla storma í trúmál-
um. En hins vegar hafa margir verið,
sem hafa talið sig hafa gott af smá-
göldrum^ eins og berlega kemur fram
í sögum af síra Eiríki á Vogsósum. Hér
urðu því dómsmenn að sigla milli skers
og báru, ef vel átti að fara.
Jón eldri, sýslumaður Árnesinga, var
hægferðugur maður, gætinn, kyrrlátur
og höfðingi mikill, sakir auðs og ættar.
Hann var sonur Vigfúsar sýslumanns á
Stórólfshvoli, ,sem áður hafði leitað eft-
ir að fá síra Jón Daðason prest að Hvoli,
sem fyrr var sagt. Kona Jóns sýslu-
manns var Helga Þorláksdóttir, Ara-
sonar sýslumanns í Ögri Magnússonar.
Sýslumaður hefur því þekkt vel feril
Arnarbælisklerks frá fyrstu tíð. Sýslu-
maður og nefndarmenn á Bakkárholts-
þingi hafa jafnframt vitað, að galdra-
orð fór af síra Jóni. Hann var í kunn-
ingsskap við alþekktan galdramann í
fjarlægu héraði, Brand í Stóra Skógi í
Dölum, síðar á Varmalæk í Borgarfirði.
Hann er almennt nefndur Galdra-
Brandur í heimildum og eru af honum
sagnir um galdur hans. Brandur var t.
d. vottur í Arnarbæli hjá presti árið
1663. Er auðséð af því, að vinátta og
kunnugsskapur hefur verið allnáinn
milli þeiri'a.
Til er gömul og gild heimild um
galdrarykti síra Jóns. Jón (f. 1697)
Skálholtsrektor Thorchilíus segir um
hann: „að fáfróður'og illviljaður almúgi
Framh. á bls. 30.
FÁLKINN 13
JON GISLASON TOK SAMAN