Fálkinn - 21.06.1961, Page 30

Snæfjalladraugurinn —
Framh. af bls. 13.
klofnuðu, og það sáu þeir, að hóllinn
gekk upp og niður undir Galdra-Leifa,
sem bátur á bárum.“
En hvað sem þessu líður þá orti Jón
lærði við þetta tækifæri haustið 1611
allmergjað kvæði sem nefnist Fjanda-
fæla. Ólafur Davíðsson hefur komizt
svo að orði að hún sé réttnefnd trúar-
játning Jóns að því er snerti hjátrú og
hindurvitni. Er þar fyrst frá því greint
að. guð skapaði einglana í upphafi, síð-
an; hversu hinn voldugasti þeirra, Lúsí-
fer, gerði uppreisn móti guði. Síðan er
hinn margvíslegasti fróðleikur um
járðdjöfla, drauga, loftanda og annan
þesskonar lýð sem situr um að kvelja
mennina. Nokkuð er þai- og um huldu-
fólk og eðh þess. — í öðrum hluta
Fjandafælu segir frá því er djöfullinn
freistaði Evu; og Krists í eyðimörkinni;
ogfhversu hann lokkaði Gyðinga til að
krossfesta Krist; og hversu Kristur batt
djöfulinn með tilstyrk einglahers. — í
síðásta hlutanum eru „skammir um djöf-
ulinn“, þar sem Jón óskar þess að hann
færist fimmtán palla niður við vísurn-
ar. Hér skulu sýndar nokkrar vísur úr
inngángi Fjandafælu:
Jesú dreyra dauða, og pín
sem dregur oss frá grandi,
set ég á milli mín og þín,
myrkra styrkur andi.
Fyrst mig lystir fræði viðr
fussa að glyssu gormi.
Hýddur, níddur hann sé niðr
í heitum vítis stormi.
Við höfum skratti, skakazt á
skjótt um margar stundir,
kynni þessi kvæða skrá
kjaft þinn skella undir.
Skal það okkar skilnaðarbréf
skjótt að græðarans vitni,
við óvin laus fyrir utan ef,
ei það sáttmál slitni.
Það mun nú almennt talið að draugsi
hafi eitthvað látið sér segjast við á-
drepu þessa, en árið eftir, 1612, er Jón
lærði enn að særa á Snæfjöllum. Yrkir
hann þá mikið kvæði, sem ber virðu-
lega yfirskriftina: snáfjallavísur hinar
síðari, í móti þeim síðara gangára á
Snæfjöllum 1612. Ber líklega að skilja
það svo, að annaðhvort hafi draugsa
skotið upp aftur eða þá að hér sé átt
við síðari árann í þjóðsögunni hér að
framan, jafnvel báða. Kvæði þetta er
29 laung en þó mislaung erindi í 13
köflum og inniheldur frá upphafi til
enda með ýmsum tilbrigðum saman-
tvinnaðar svívirðingar um árann og
nóta hans; prófessor Jón Helgason hef-
ur sagt að það minni á alþingiskantötu
en sé að vísu miklu rammara og and-
heitara. En Snöáfjallavísur hinar síðari
munu vera rammasta særingakvæði
sem til er á íslenzkri túngu, og er þetta
upphaf að:
Far niður, fýla,
fjandans limur og grýla;
skal þig jörð skýla,
en skeytin aursíla;
þú skalt eymdir ýla
og ofan eftir stíla,
vesall, snauður víla;
þig villi óheilla brýla.
Blóðug Jesú, blíð og rauð
blessuð undin varma
reki og hreki hið raga gauð
og remmu gorminn arma.
— Vissi ég ekki — þetta er
ódyrari tegundin!
Bind ég þig til basta,
bróðir steinkasta,
lygifaðir lasta,
laminn í eymd hasta;
ligg þú í fjötri fasta
um fjögur þúsund rasta;
þar skal bistur brasta
í bölmóð heitasta.
Búkur strjúki burt vakur,
bolur óþolur, í holur,
marður, barður, meinsærður
meltist, smeltist, fráveltist;
dökkur sökkvi djöfuls skrokkur
í dimmu stimmu þá rimmu;
okaður, slokið illskuhrak
hjá öndum, þeim fjöndum, í böndum;
nísti hann svo niður
nálægur kliður,
skemdur, hrifinn,
skrykktur, hnykktur
skammar limur og liður
fyrir orðanna hniður
og ummælanna sniður.
Fúli fjandans bolur
fari í vítis holur;
angrist æ óþolur
hinn aumi heljar kolur;
þær flæmist argar fýlur
um fjögur þúsund mílur,
skrattans skemmdar grýlur
skreiddist frá með ýlur.
Skemmdur skammar limur,
skrattanna þrunginn þrymur,
verði á vondum svimur,
víktu frá harka hryrnur;
stríðdjöfull bölvaður, steinkasta
bróðir,
steypjst ofan í vellanda vimur.
Springi nú fyrir þrenningina þeir
og þrýstist niður úr leir,
þrádjöflar þessir tveir,
þar á ei auki meir,
þaðan af enginn í þeirra stað komi;
þjóðin aldrei af þeim sjái
örmul, mynd eða óhreinan seyr.
Gangdjöflar burt búizt
frá byggð Snáfjalla snúist,
hart að helormar þrúgist,
heit staðfastleg trúist,
við heilagt blóð Jesú legg ég
að það ráð og ríki óhreinna anda
eyðist, rýist og rúist.
Þau bannskeytin brotni 1 smátt,
sem brögðóttir smíða þrátt
djöflarnár dag sem nátt,
þeir dreifist í hverri átt
fyrir blóðuga Jesú sæla síðu,
séu þeir allir alsærðir, yfirstignir;
vor æðstur Emanúel
eyðileggur allan þeirra mátt.
Þessar glefsur úr kvæðinu ættu að
gefa ofurlitla hugmynd um sérkenni
þess. Enda á draugurinn (eða draug-
arnir) að hafa látið sér segjast við þess-
ar aðgerðir. Þegar Jón hafði imnið þenn-
an sigur orti hann þriðja kvæðið, er
hann kallaði Umbót eða Friðarhuggun.
Þar lauk yfirgangi Snæfjallareim-
leikans, en þó hlauzt nokkurt frekara
umstáng af starfa Jóns lærða. Árið 1615
var hann flæmdur af Vestfjörðum, mest
fyrir að hafa liðsinnt Spánverjum þeim
er drepnir voru þar með harla ófögrum
hætti, svo illræmt hefur. Hraktist Jón
eftir það víða, m. a. á Snæfellsnes og bjó
þar leingst á Hjallasandi. Var í almæli
að þar veitti hann úngum mönnum til—
sögn í kukli og hlaut hann mörg óþæg-
indi af því sem reyndar laungum um
sína hrakningsævi.
Nú stóð svo á að á Staðastað sat Guð-
mundur Einarsson prófastur. Árið 1626
barst sonum í hendur skrifað plagg.
Það var Fjandafæla.
Guðmundur prófastur fylltist heift
og fyrirlitningu á þessu mergjaða
kvæði, tók sig til og skrifaði mikið rit
30
FALKINN