Fálkinn - 04.09.1963, Blaðsíða 20

v»-
Kangárþing er eitt söguírægasta Jaéraú a
landi. Saga þess er samofin stórbrotnum atburö-
um og litríkum örlögum stórhuga fólks. Á sögu-
öld gerðust þar mikil tíðindi, er af varð mikil
saga. Njála er í atburðarás og listsköpun kynngi-
mögnuð. Hún er heilsteyptasta listaverk ritaðs
máls, sem til varð á miðöldum. Viðhorf höfund-
arins til liðinna atburða og viðhorf hans til
fólksins, er skipar svið sögunnar, er mótað af
ríkri innsýn í hið liðna. Njáluhöfundur hlýtur
að hafa verið mikill mannþekkjari og þaulkunn-
ugur mannlífi öllu um langt skeið í rangæsk-
um sveitum, og þeim örlögum, er voru aðallega
afgerandi og ríkjandi í erfð kynslóðanna. Hann
er auðsjáanlega barnfæddur og uppalinn í Rang-
árþingi, af rangæskum ættum. Af þeim sökum
fyrst og fremst, varð listaverk hans heilsteypt
og á engan sinn líka í bókmenntum miðalda.
Eitt af gleggstu einkennum Njáluhöfundar,
hvað snertir skoðanir hans á mannlífinu, eru
sjónarmið hans og skoðanir á skapgerð og stöðu
konunnar í þjóðfélaginu. Rangárþing hefur á
öllum öldum, alið stórbrotnar og skapríkar kon-
ur. Þar birtast einkenni kynstofnsins skýrt og
auðsæ frá upphafi og frá kynslóð til kynslóðar.
Beiþóra húsfreyja á Bergþórshvoli er þar ekki
einsdæmi, heldur einkennandi fyrir kynsystur
sínar gegnum aldir. Hugsunarhátt c fólksins í
Rangárþingi í lok tíundu aldar og í byrjun hinn-
ar elleftu, var um flest á tímamótum. Hinar
fornu erfðir voru að víkja. Hin forna staða kon-
unnar í þjóðfélaginu var að breytast. Sól ætt-
arfélagsins var að ganga til viðar, en átti enn
um stund eftir að bregða skini á fölar leifar,
og þannig að marka djúp spor í samskiptum
manna. Hildigunnur Starkaðardóttir húsfreyja í
Hvítanesi, beitir fornum rétti hefnda og grimmd-
ar, er hún eggjar Flosa og menn hans til eftir-
mála eftir Höskuld bónda sinn. Bergþóra gerir
slíkt hið sama, þó með öðrum hætti, þegar bóndi
hennar er á Alþingi, og hún, hin stórlynda kona,
ræður ríkjum ein, jafnt heima á Bergþórshvoli
og um hinar blómlegu sveitir Landeyjanna.
Hefnd hennar er réttur, er bóndi hennar verður
að taka tillit til og lúta, þrátt fyrir það, að hon-
um sé það algjörlega á móti skapi. Hallgerður
á Hlíðarenda fer sömu leið. Hið unga lauf hins
nýja gróðurs — nýrrar menningarstefnu — föln-
að af andbyrr frá hinum stórbrotnu konum.
Svo hélt lengi fram í Rangárþingi. Stórbrotn-
ar og skapríkar konur létu litt undan síga, þó
að höfðingjar vildu bjóða þeim rétt, sem þeim
var lítt að skapi, Þær stóðu á móti hæverskleg-
ar og ráðstöðugar og unnu sigur með ráðnu afli,
sem var bundið fornum erfðum, venjum og
rétti. Minni sögunnar eru síendurtekin frá öld
til aldar. Það sama kemur fram aftur og aftur.
Þegar litið er í spegil hins liðna í rangæskum
byggðum, eru skyggðar í fleti endurspeglunár-
innar myndir stórbrotinna kvenna, mótaðar geð-
brigðum, tilfinningum og örlögum, stórbrotn-
um og svipmiklum. Hin forna erfð konunnar
helzt, þrátt fyrir það, að nýjar stefnur leiki um
landið og gjörbreyti viðhorfum þjóðarinnar og
stöðu einstaklinga og stétta.
Áður fyrr voru oft í Rangárþingi ríkir höfð-
ingjar, voldugir og stórhuga, yfirgangssamir og
harðsnúnir. Þeir sátu ýmis stórbýli héraðsins
og gerðu garðinn frægan af rausn og búhygg-
indum. Áhrif þeirra voru rík í héraði og svipur
þeirra býr i heimildum aldanna — og er tiltæk-
Framhald á bls. 31.
20 FÁLKINN