Fréttablaðið - 05.10.2009, Blaðsíða 14

14 5. október 2009 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
bílaperur
Quarts
allt að 80% meira ljós
NÝJAR bílaperur frá
Alþjóðadagur kennara er hald-inn hátíðlegur víðs vegar
um heim í dag, mánudaginn 5.
október, að forgöngu Education
International eða Alþjóðasam-
bands kennarafélaga. Markmið
alþjóðadagsins er að vekja athygli
á kennarastarfinu og mikilvægu
hlutverki kennara í samfélaginu.
Yfirskrift dagsins er að þessu
sinni „Að skapa framtíð: Nú er
tími til að fjárfesta í kennurum“.
Yfirskriftin hefur sérstaka til-
vísun til efnhagskreppunnar í
heiminum og afleiðinga hennar.
Kennarar standa víða um lönd
frammi fyrir gífurlegum sparn-
aðaraðgerðum og niðurskurði í
fjárveitingum til skólamála sem
bitnar á þeim með ýmsum hætti,
m.a. fjöldauppsögnum, lokun skóla
og mikilli fjölgun í bekkjardeild-
um. Hér á landi hefur enn engum
skóla verið lokað, en ríki og sveit-
arfélög leita allra möguleika til
að spara í rekstri. Vonandi gera
stjórnvöld sér ljóst hver hætta er
fólgin í því að láta kreppuna bitna
með fullum þunga á skólakerfinu.
Niðurskurður í mennta- og
skólamálum bitnar verst á fátæk-
um nemendum og þeim nemend-
um sem mesta þjónustu þurfa.
Hann er því aðför að jafnrétti og
mannréttindum. Það gildir jafnt á
Íslandi sem í öðrum löndum.
En er þá ekki eðlilegt í kreppu
að skera niður fjárveitingar til
þessara mála eins og annarra?
Svarið er nei. Það er þvert á móti
óskynsamlegt að skera niður
útgjöld til skólamála við núver-
andi aðstæður. Nú eigum við að
slá skjaldborg um skólana og
verja þá áföllum. Menntun er auð-
lind sem við eigum að hagnýta.
Fjárveitingar til mennta- og skóla-
mála eru langtímafjárfesting og
algert forgangsmál í endurreisn
íslensks þjóðfélags.
Laun og afkoma kennara á
grunn- og framhaldssólastigi eru
mjög ólík eftir löndum og hlutur
þeirra í þjóðarkökunni er mis-
munandi. Nýlega kom út skýrsla
OECD, „Education at a Glance
2009“. Þar er að finna margvísleg-
ar upplýsingar um fjárveitingar
til menntamála í aðildarríkjunum,
meðal annars um laun kennara.
Upplýsingarnar um laun byggjast
á tölum frá árinu 2007 þegar allt
virtist leika í lyndi hér á landi og
dansinn kringum gullkálfinn stóð
sem hæst.
Í skýrslunni kemur fram að í
góðærinu svokallaða stóðu laun
íslenskra kennara á grunn- og
framhaldsskólastigi langt að baki
launum kennara í flestum þeim
löndum sem við erum vön að bera
okkur saman við, hvort sem litið
er til launa eða hlutfalls þeirra
af landsframleiðslu á mann. Þó
að stjórnmálamenn hafi gumað
af því að Íslendingar hafi aukið
verulega fjárveitingar sínar til
skóla- og menntamála á undan-
förnum árum er ljóst að þær hafa
ekki nema að litlu leyti runnið til
kennara.
Í áðurnefndri skýrslu OECD
kemur fram að árið 2007 var
kaupmáttur launa íslenskra
grunnskólakennara (með að
minnsta kosti 15 ára starfs-
reynslu) mældur með svonefnd-
um PPP-stuðlum u.þ.b. 40% lægri
en kaupmáttur launa grunn-
skólakennara (lower secondary
education) að meðaltali í OECD-
ríkjunum. Sama ár var kaupmátt-
ur launa íslenskra framhalds-
skólakennara u.þ.b. 28% lægri
en kaupmáttur launa framhalds-
skólakennara (upper second-
ary education) var að meðaltali í
OECD-ríkjunum.
Árið 2007 voru laun grunnskóla-
kennara 71% af landsframleiðslu
á mann á Íslandi það ár. Sambæri-
leg tala var að meðaltali 123% í
OECD ríkjunum. Sama ár voru
laun íslenskra framhaldsskóla-
kennara 90% af landsframleiðslu
á mann á Íslandi það ár. Sambæri-
leg tala var 130% að meðaltali í
OECD-ríkjunum. Í skýrslu OECD
er ekki fjallað um laun leikskóla-
kennara og tónlistarskólakennara.
Sjálfsagt er óraunhæft að gera
ráð fyrir að kennaralaun hækki
verulega á næstu misserum. En
fyrr eða síðar hljótum við að sjá
til sólar. Tölurnar hér að ofan
sýna að íslenskir grunn- og fram-
haldsskólakennarar eru, vegna
lágra launa, mun verr undir það
búnir að takast á við kreppuna
en starfssystkini þeirrra í öðrum
OECD-ríkjum. Það er því þeim
mun meiri ástæða fyrir íslenska
kennarastétt að taka undir kjörorð
dagsins: „Að skapa framtíð: Nú
er tími til að fjárfesta í kennur-
um“ og hefja virkjun mannauðs-
ins, mikilvægustu auðlindar þessa
lands.
Höfundur er fyrrverandi kynning-
ar- og upplýsingafulltrúi KÍ.
Fjárfestum í kennurum
UMRÆÐAN
Kjartan Broddi Bragason
skrifar um lífeyrissjóðina
Eignir lífeyrissjóðanna eru á milli 1.500 og 2.000 millj-
arðar króna, hátt í jafn miklar
og skuldir heimilanna eru við
bankakerfið, Íbúðalánasjóð og
lífeyrissjóðina. Almenningur
á Íslandi er eigandi að þessum
fjármunum. En eru þessir fjár-
munir að hjálpa til á sem heppi-
legastan hátt svo reisa megi hér efnahagslífið við á
sem skemmstum tíma? Ég ætla að nefna tvö atriði
sem mér finnst stinga í stúf við eðlilega meðhöndl-
un á „almannafé“.
Lífeyrissjóðirnir eiga í kringum 500 milljarða
króna í erlendum eignum. Ef þeir – í samvinnu við
ríkisvaldið og Seðlabankann – myndu flytja þessa
fjármuni heim mætti losna við þá erlendu fjárfesta
sem hér eiga krónur og vilja komast í burtu með
sína fjármuni. Í framhaldinu yrði hægt að lækka
stýrivexti umtalsvert og afnema núverandi gjald-
eyrishöft. Það yrði veruleg búbót fyrir innlendan
almenning.
Mjög háir raunvextir eru á fasteignaskuld-
um heimilanna. Þeir eru mun hærri en þekkist
á nokkru öðru byggðu bóli. Stór hluti af þessum
raunvaxtatekjum rennur til lífeyrissjóðanna sem
eiganda að lífeyrissjóðslánum og að stórum hluta
skuldum Íbúðalánasjóðs. Tímabundið mætti sjá
fyrir sér að lífeyrissjóðirnir myndu lækka þessa
raunvexti og gefa fólki tækifæri til að vinna á
sínum skuldavandamálum. Þau eru ærin fyrir og
nýlegar tillögur ríkisvaldsins gera ekkert nema
lengja í þeirri hengingaról sem umlykur tugþús-
undir íslenskra heimila. Tímabundin lækkun á
vaxtakjörum yrði veruleg búbót fyrir innlendan
almenning.
Í eðlilegu efnahagskerfi – eins og þekkist víða
erlendis – eru oft á tíðum opnir möguleikar fyrir
skuldara (þ.m.t. húsnæðiseigendur) að endurfjár-
magna sínar skuldir þegar vaxtakjör taka miklum
breytingum. Þar ríkir nefnilega samkeppni þegar
kemur að ávöxtun fjármuna. Hér geta lífeyris-
sjóðirnir ráðið langtímavöxtum í krafti einokunar
– þeir ráða nefnilega yfir svo til einu langtímafjár-
munum sem finnast á landinu.
Áhugavert væri – í því samhengi – að skoða
hvort í núverandi kerfi felist einhvers konar
„óeðlilegar“ eignatilfærslur annars vegar almennt
á milli fjármagnseigenda og skuldara og hins
vegar í gegnum lífeyrissjóðakerfið á milli kynslóð-
anna.
Höfundur er hagfræðingur.
Peningar lífeyrissjóðanna
HELGI E. HELGASON
Í DAG | Alþjóðadagur kennara
KJARTAN BRODDI
BRAGASON
E
inhver afdrifaríkasti atburður íslenskrar stjórnmála-
sögu síðustu áratuga var sigur R-listans í Reykjavík
fyrir rúmum fimmtán árum. Með R-listanum var hnekkt
því sem virtist ósnertanlegt veldi Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík. Við tók tólf ára valdaskeið vinstri- og miðju-
manna í höfuðborginni.
Þótt skoðanir manna kunni að vera skiptar á því hvort stjórn
R-listans hafi verið til bölvunar eða blessunar, verður ekki um
það deilt að áhrif hans á þróun stjórnmálakerfisins urðu mikil.
Þar má nefna þær breytingar sem urðu á flokkaskiptingu vinstri-
manna undir lok síðustu aldar.
Myndun þessa framboðsafls krafðist mikilla pólitískra klók-
inda, enda voru þar gjörólíkar stjórnmálahreyfingar og -flokkar
að rugla saman reytum sínum. Framsóknarmenn, kratar, allaball-
ar, kvennalistakonur og óflokksbundið fólk – allir þessir hópar
komu hver úr sinni áttinni og höfðu ólíkar hefðir, skoðanir og
vinnubrögð.
Allir sem eitthvað fylgdust með myndun fyrsta R-listans fyrir
kosningarnar 1994 vita að framboðið hefði aldrei getað orðið að
veruleika öðruvísi en með flóknum málamiðlunum og niðurnjörv-
uðum samningum. Grundvallaratriðið þar var val á borgarstjóra-
efni og skipting sæta á framboðslistanum og síðar í nefndum og
ráðum. Þetta kom engum á óvart, enda hefur slíkt nær undan-
tekningarlaust verið raunin í öllum sameiginlegum framboðum
til sveitarstjórnarkosninga hér á landi fyrr og síðar.
Vegna þessarar forsögu vekur furðu að vinstristjórn Samfylk-
ingar og Vinstri grænna beri nú fram frumvarp til breytinga á
kosningalögum sem hefðu á sínum tíma í raun útilokað myndun
R-listans og ótal annarra sambærilegra framboða um land allt.
Frumvarp þetta gerir það að verkum að nær ómögulegt má telja
að ólíkar stjórnmálahreyfingar komi sér saman um framboðs-
lista, þar sem nánast má ganga að því vísu að sterkasta hreyf-
ingin í slíku samstarfi myndi hirða alla fulltrúana á kostnað
samstarfsaðilanna.
Augljóst er að breytingar þessar munu leiða til fjölgunar fram-
boða á vinstri vængnum í sveitarstjórnarkosningum um land allt.
Sameiginlegum bæjarmálaframboðum mun snarfækka og hlýtur
slíkt fyrst og fremst að koma Sjálfstæðisflokknum til góða, enda
býður hann undantekningarlítið fram einn og í eigin nafni í sveit-
arstjórnarkosningum.
Í ljósi þess að vinstrimenn hafa til þessa talið árangur R-listans
til sinna helstu afreka er því stórundarlegt að forystumenn ríkis-
stjórnarinnar leggi á það höfuðáherslu að knýja í gegn kosninga-
kerfisbreytingar sem hindrar að flokkar um og vinstra megin við
miðju geti blásið til sameiginlegrar sóknar í einstökum bæjum. Er
það til dæmis svo fráleitt að ímynda sér að þróun mála í borgar-
stjórn Reykjavíkur gæti orðið með þeim hætti að einhvern daginn
yrði það fýsilegur kostur fyrir Vinstri græn og Samfylkingu að
bjóða fram sameiginlega, jafnvel í samstarfi með fleirum?
Breytingar á kosningalögum:
Vatn á myllu
íhaldsins
STEFÁN PÁLSSON SKRIFAR
Til Tyrklands
Steingrímur J. Sigfússon fjármála-
ráðherra hélt til Istanbúl í Tyrklandi í
tengslum við ársfund Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins. Þar ræðir hann meðal
annars við fjármálaráðherra Bretlands
og Hollands um Icesave-deiluna. Ekki
er loku fyrir það skotið að Steingrím-
ur liðki fyrir láninu frá sjóðnum, sem
Íslendingar eru orðnir
langeygir eftir. Fari
svo mætti ef til vill
gefa því viðurnefnið
Tyrkjalánið. Og væri
Steingrímur þá
ekki rétt-
nefndur
Tyrkja-
Budda?
Kaldar kveðjur
Steingrímur er væntanlegur til lands-
ins á miðvikudag og óvíst er hvaða
landslag bíður hans í eigin flokki.
Nýskipaður ráðherra flokksins, Álf-
heiður Ingadóttir, fékk í það minnsta
kaldar kveðjur frá þingflokksformann-
inum, Guðfríði Lilju Grétarsdóttur, í
Silfri Egils í gær.
Guðfríður, sem nýverið valdi Álf-
heiði sem ráðherra ásamt öðrum
í þingflokknum, kallaði þannig
eftir að Ögmundur Jónasson
sneri til baka í ríkisstjórn; vænt-
anlega á kostnað Álfheiðar, sem
yrði sennilega skammsætn-
asti ráðherra sögunnar
fengi þingflokksform-
aður hennar að ráða.
Ég og aðal
Anna Pála Sverrisdóttir lét af störfum
sem formaður Ungra jafnaðar-
manna um helgina. Ræða hennar
vakti nokkra athygli, en hún notaði
tækifærið og upplýsti þingheim um
kynhneigð sína. Harmaði hún mest
að hafa ekki gert það fyrr þannig að
hægt hefði verið að skrifa fréttir um
að tvær lesbíur stýrðu Samfylking-
unni.
Yfirlýsingin kom nokkuð á
óvart, enda höfðu fáir gert sér
grein fyrir því að formennska
í ungliðahreyfingu gengi næst
flokksformennsku í valdapír-
amídanum.
bergsteinn@frettabladid.is
kolbeinn@frettabladid.is