Fréttablaðið - 22.10.2009, Qupperneq 24

24 22. október 2009 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki
E
itt af því sem góðærið leiddi af sér var að afgreiðslutími
verslana hér á landi var lengdur. Afgreiðslutími á virk-
um dögum var lengdur, fimmtudagskvöldin bættust við,
lengri afgreiðslutími á laugardögum, sunnudögum, um
helgar, lengri afgreiðslutími fyrir jólin og opið allan sólar-
hringinn. Kaupmenn kepptust hver um annan þveran við að lengja
afgreiðslutímann og oft var eins og lengri afgreiðslutími væri eina
svarið við aukinni samkeppni. Nú situr íslensk verslun uppi með
einn lengsta afgreiðslutíma sem þekkist í nágrannalöndunum, ef
ekki þann lengsta.
Þegar kreppir að eins og nú, kaupmáttur hrynur og eftirspurn
dregst saman stendur verslunin frammi fyrir því að hagræða á
öllum sviðum. Starfsfólki er fækkað, laun eru lækkuð, endursamið
er við birgja og allra leiða leitað til að hagræða. Lítið bólar þó á
styttri afgreiðslutíma.
Þegar kaupmenn eru spurðir út í langan afgreiðslutíma er svarið
einatt að viðskiptavinirnir séu orðnir vanir löngum afgreiðslutíma
og verslunarvenjur hafi breyst með þeim hætti að ekki sé hægt að
snúa til baka. Þetta er vissulega rétt enda hljóta allir neytendur
að hugsa til þess með hryllingi þegar allar verslanir voru lokaðar
á kvöldin og um helgar. En okkur Íslendingum er svolítið tamt
að gera flest með trukki og dýfu og er þessi langi afgreiðslutími
merki um það – við gerum hlutina annaðhvort í ökkla eða eyra.
Þó að neytandinn vilji versla þegar honum hentar er sjaldan
talað um kostnaðinn sem felst í þessum langa afgreiðslutíma. Hver
klukkustund sem verslun er opin kostar sitt og þeim kostnaði er
velt út í verðlagið sem neytandinn greiðir á endanum. Það er nefni-
lega því miður ekki þannig að verslun aukist í réttu hlutfalli við
lengri afgreiðslutíma. Verslun eykst eitthvað en að mestu leyti
dreifist salan á lengri tíma með auknum tilkostnaði. Er nauðsyn-
legt að hafa opið öll fimmtudagskvöld í stóru verslunarkjörnunum,
þar að auki til kl. 18 alla laugardaga og sunnudaga og til kl. 22
síðustu tíu dagana fyrir jól? Eða væri hægt að gera hagstæðari
innkaup ef afgreiðslutíminn yrði eitthvað styttur? Myndi íslenski
neytandinn sætta sig við skertan afgreiðslutíma ef vöruverð gæti
lækkað í staðinn?
Neytandinn er nefnilega ótrúlega sveigjanlegur – er fljótur að
aðlaga sig og breyta verslunarvenjum sínum. Það fékk kaupmaður-
inn að reyna sem keypti litla sjoppu í einu úthverfi borgarinnar
fyrir nokkrum árum. Þegar hann keypti verslunina var hún opin
til kl. 23.30 en kaupmaðurinn komst fljótt að því að lítið var að gera
eftir klukkan níu á kvöldin þar til rétt fyrir lokun að nokkrir við-
skiptavinir komu inn. Hann ákvað því fljótlega að stytta afgreiðslu-
tímann til kl. 22.30 og það sama gerðist – ekkert var að gera eftir
klukkan níu en rétt fyrir lokun komu sömu viðskiptavinirnir og
áður höfðu komið rétt fyrir miðnætti. Kaupmaðurinn ákvað því
að fikra sig áfram og stytti afgreiðslutímann en nú til kl. 21.30 og
fljótlega þróaðist verslunin með þeim hætti að nóg var að gera í
versluninni fram að lokun og síðasta hálftímann komu viðskipta-
vinirnir sem áður höfðu komið rétt fyrir kl. 23.30. Það virðist
nefnilega vera þannig að sumir neytendur nýta sér afgreiðslutím-
ann til fulls, en spurningin er hvort þeir eigi að stýra honum með
tilheyrandi kostnaðarauka fyrir alla?
Endurskoða ætti afgreiðslutíma verslana.
Hagræði fyrir alla
MARGRÉT KRISTMANNSDÓTTIR SKRIFAR
Vinur minn einn hefur farið svo víða og gert svo margt,
að hann á að heita má ekkert
eftir. Honum finnst tvennt skara
fram úr öllu öðru, sem hann
hefur tekið sér fyrir hendur: að
tína sveppi og renna sér á skaut-
um. Þegar hann gifti sig, bauð
hann konunni með sér að tína
sveppi. Hún spurði, hvort það
væri óhætt. Treystu mér, sagði
hann. Þau héldu síðan dýrlega
sveppaveizlu. Konan fékk matar-
eitrun og var margar vikur að ná
sér. Tók þá vötnin að leggja, og
vinur minn bauð konunni með sér
á skauta. Er það óhætt? spurði
hún. Treystu mér, sagði hann.
Hann var vanur skautamaður.
Hún dróst aftur úr honum á svell-
inu, þetta var í 25 stiga frosti, og
þá heyrir hann ísinn bresta fyrir
aftan sig. Honum tókst við illan
leik að draga króknandi konuna
upp úr vökinni og koma henni í
hús og þurfti að nota hitablásara
til að þíða utan af henni fötin. Nú
tína þau saman sveppi og renna
sér á skautum eftir árstíðum.
Góð tónlist og leikfimi
Þýzka tónskáldið Paul Hindemith
var sömu gerðar að því leyti, að
honum þótti tvennt eftirsóknar-
vert: góð tónlist og hrein sam-
vizka. Ekki veit ég, hvort hann
hafði reynt allt hitt. Tónlist er
svo snar þáttur í lífi fólks, að án
hennar geta fæstir verið. Vík-
ingar fluttu tvísönginn til Íslands,
og hann varðveittist. Egill Skalli
söng Höfuð lausn fyrir Eirík blóð-
öxi. Íslendingar kváðu rímur
og sungu síðan sálma. En þegar
okkur vantaði þjóðsöng 1874,
þurfti að sækja lagið við lof-
söng séra Matthíasar til Edin-
borgar, þar sem tón skáldið
Sveinbjörn Sveinbjörnsson bjó.
Sigfús Einarsson fluttist heim
til Reykjavíkur 1906 og hafði
fyrstur Íslendinga tónlist að ævi-
starfi heima fyrir. Æ fleiri Íslend-
ingar lærðu að syngja og spila í
útlöndum og fluttu kunnáttuna
með sér hingað heim til að deila
henni með öðrum. Útvarpið færði
tónlist inn á hvert heimili í land-
inu eftir 1930. Tónlistar skólar
ruddu sér til rúms. Nemendur
þar voru um þúsund 1960, og nú
eru þeir fjórtán þúsund í næstum
hundrað skólum um allt land. Það
er bylting.
Stundum er sagt, að skólar séu
til að kenna fólki að lesa, skrifa
og reikna. Mér finnst nær að
segja, að skólar séu til að kenna
fólki að lesa, skrifa, reikna,
rækta líkamann og sálina, syngja
og spila. Grunnskólar og fram-
haldsskólar sjá um lestur, skrift,
reikning og leikfimi, og tónlist-
arskólarnir sjá um hitt. Kannski
væri ráð að búa tónlistarskólun-
um í lögum hliðstæðan sess og
öðrum skólum með þeim rökum,
að tónlist eigi af uppeldisástæð-
um heima við hliðina á lestri,
skrift, reikningi og leikfimi á
jafnréttisgrundvelli. Gróskan í
starfi tónlistarskólanna myndi
trúlega lyfta öðru skólastarfi.
Af uppeldisástæðum?
Músík kennir mönnum kurteisi.
Enginn stendur upp frá strengja-
kvartett eftir Beethoven eða
píanókonsert eftir Mozart til að
fremja óhæfuverk eða ausa sví-
virðingum yfir náungann. Það er
að minnsta kosti sjaldgæft. Rauði
herinn stóð ráðalaus frammi
fyrir tugþúsundum syngjandi
fólks, sem myndaði samfellda
keðju frá Eistlandi um Lettland
til Litháens 1991 og tryggði sér
með söng frjálsa framtíð við
Eystrasalt.
Og þannig tókst leikaranum
góða, George Hamilton, að bjarga
lífi sínu um árið. Þannig var, að
hann var að leika í þriðja flokks
mynd í Marokkó, fékk helgarfrí,
flaug til Madríd og komst þá að
því, að í hverfinu var hvergi deig-
an dropa að fá nema í tilteknu
vændishúsi; Frankó var enn við
völd. Og sem hann kemur sár-
þyrstur á staðinn, sér Georgie
sér til mikillar undrunar móður
sína sitja þar að sumbli með
Övu Gardner. Hvað ert þú að
gera hér? spurði mamma. En
þú? spurði Georgie. Hann bauð
þeim upp á drykk, og þær fóru
heim fyrir morgun; Ava var með
höfuð verk. Georgie bjóst einnig
til brottfarar, nema þá kemur
eigandi hússins aðvífandi, 300
punda tarfur með tvö vöðvabúnt
sér við hlið og rekur framan í
hann reikning upp á 30.000 dali.
Það var mikið fé. Nú voru góð ráð
dýr, nema Georgie kemur þá auga
á gítar, tekur hann í fangið og
syngur og spilar Love Me Tender.
Þremenningarnir horfðu á hann
eins og naut á nývirki. Vitið þér,
hvað ég fæ greitt fyrir að syngja
þetta lag í Las Vegas? spurði
Georgie. Tuttugu þúsund. Síðan
söng hann og lék annað lag og
sagði við eigandann: Þér skuldið
mér tíu þúsund.
Músík og mannasiðir
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
Tónlist
UMRÆÐAN
Eygló Harðardóttir skrifar
um fyrningarleiðina
Í stjórnarsáttmála Samfylk-ingar og VG segir: „Íslensk-
ur sjávarútvegur mun gegna
lykilhlutverki við þá endur-
reisn atvinnulífsins sem fram
undan er. Það er því afar mikil-
vægt að skapa greininni bestu
rekstrarskilyrði sem völ er á
og treysta þannig rekstrar-
grundvöllinn til langs tíma, en jafnframt verði
leitað sátta um stjórn fiskveiða.“ Í kjölfarið segir
að áætlun um innköllun og endurráðstöfun afla-
heimilda taki gildi í upphafi næsta fiskveiðiárs,
hinn 1. september 2010.
Þetta hafa Dagur B. Eggertsson, varaformaður
Samfylkingarinnar, og Ólína Þorvarðar dóttir,
varaformaður sjávarútvegs- og landbúnaðar-
nefndar, staðfest opinberlega. Þótt Samfylkingar-
fólk hafi almennt tekið yfirlýsingum Dags og
Ólínu með ró er ekki hægt að segja það sama um
íbúa sjávarbyggðanna hringinn í kringum landið.
Fjárfestingar sjávarútvegsfyrirtækja eru í upp-
námi og sveitarfélög um land allt halda að sér
höndum því fyrning kvóta kann að hafa mikil
áhrif á tekjustofna þeirra.
Menn geta haft ólíkar skoðanir á fyrningu afla-
heimilda og hvort það muni auka sáttina í kerfinu.
Hins vegar tel ég mikilvægt að menn geri sér fylli-
lega grein fyrir alvarleika málsins og mikilvægi
þess að menn fari varlega í allar yfirlýsingar og
ákvarðanir.
Talið er að skuldir sjávarútvegsins séu á bilinu
300-500 milljarðar króna. Helmingur þessara
skulda eru hjá Landsbankanum (NBI) og er
væntan lega þungamiðjan í lánasafni bankans. Ef
ríkið ákveður að fyrna aflaheimildir eru væntan-
lega lítil sem engin veð fyrir stórum hluta lána-
safns NBI. Verður þá ekki einfaldlega að afskrifa
þessi lán? Sama gildir um hina bankana sem eru
væntanlega með afganginn af lánum sjávarútvegs-
ins á sinni könnu.
Ríkið hefur tekið ákvörðun um að leggja um
200 milljarða kr. af skattfé almennings inn í nýju
bankana sem eigið fé. Hversu mikið verður eftir af
eigin fé bankanna þegar veð verða ekki lengur til
staðar fyrir lánum þessarar atvinnugreinar, sem
á að vera lykillinn að endurreisn íslensks atvinnu-
lífs?
Hefur ríkisstjórnin reiknað dæmið til enda?
Höfundur er alþingismaður.
Endurreisn eða annað hrun?
EYGLÓ
HARÐARDÓTTIR
Brýnt
Stjórnarandstaðan hefur staðið sig
alveg hreint óhemjuvel í þinginu
síðustu daga. Hver brýna utandag-
skrárumræðan og fyrirspurnin hefur
rekið aðra. Á þriðjudag fór til dæmis
fram löngu tímabær umræða um
stöðu Landsvirkjunar, að
frumkvæði framsóknar-
konunnar Vigdísar
Hauksdóttur. Hún
undraðist miklar
skuldir fyrirtækisins.
Vissi ekki að það reisti
Kárahnjúkavirkjun fyrir
lánsfé. Sem það jú
gerði að áeggjan
Framsóknar-
flokksins. Ef ekki
hefði verið fyrir
utandagskrárumræðuna á þriðjudag
væri Vigdís sjálfsagt enn að klóra sér
í kollinum yfir þessum háu skuldum
Landsvirkjunar.
Sammála
Björn Bjarnason og Jón Ásgeir
Jóhannesson eru engir sérstakir
mátar. Um flest eru þeir ósam-
mála. Athyglisvert er hins
vegar að þeir eru hjartanlega
sammála um eitt; að Egill
Helgason sé ómögulegur.
Egill getur ekki annað en
glaðst yfir því.
Nýir tímar
Þegar Magnús Árni
Skúlason hrökklað-
ist úr bankaráði
Seðlabankans fyrir engar sakir og
framsóknarmenn stóðu frammi fyrir
því að velja mann í hans stað brugðu
þeir á það ráð að sækja hann út í
heim. Áratugahefð er fyrir því að
stjórnmálaforingjar noti seðlabanka-
ráðið til að launa hundtryggum
hollustuna, enda eru verkefni ráðsins
fábrotin og krefjast ekki sérstakrar
þekkingar á nokkrum sköpuðum
hlut. Útlendingur framsóknar-
mannanna er hins vegar sér-
fróður um peningamál og mun
því líklega bregða þegar
hann sest á fyrsta
kruðiríisfundinn við
Kalkofnsveg og upp
hefjast umræður
um … ja, hvað?
bjorn@frettabladid.is