Vikan


Vikan - 17.11.1960, Blaðsíða 12

Vikan - 17.11.1960, Blaðsíða 12
ÞEKKTU SJALFAN ÞIG Manngerð listarinnar Eftir dr. Matthías Jónasson Hugsjón fegurðarinnar heillar manngerð listarinnar sterkar en nokkuð annað. En hin sérstæða afstaða listamannsins til raunveruleikans veldur því að persónuþróun hans stefnir ekki alfaraleið og mönnum hættir til að hneykslast á honum. Manngerö listarinnar er haldin [> þeirri ástríöu aö sveipa gráan hversdagsleikann töfrum list- arinnar. Hlutur, sem raun- hyggjumanninum er ónýtur, veröur dýrmætt yrkisefni fyrir listamanninn, sem sér Qilutinn í ööru Ijósi. Listin seiöir til sín fleiri en þá, sem valda henni. Þeir eru oft ósnortnir af sjálfri hugsjón- inni, en leggja stund á eftiröp- un ytri sérkenna í hátterni listamanna og veröa afkára- legir og kátbroslegir. Þessar dömur eru af því tagi. Þœr eru frá London, en hér í Reykjavík má líka finna þessa manngerö. LEIKANDI HUGUR. „Ef hugarflug barnsins þróaðist óhindrað fram á fuliorðinsaldur, yrðum við öll skapandi listamenn." Með þessum orðum lýsir skáldjöf- urinn Goethe samkenni barns og listamanns. En aðeins hinum út- völdu er unnt þess, að barnslegt hugarflug þeirra eflist að sköpunar- mætti í samræmi við annan þroska. Hjá flestum okkar yfirgnæfir raun- hyggjan, sem heftir hugmyndaflug- ið. Hjá listamanni aftur á móti birtist leikandi ímyndunarafl barns- ins sem þjálfuð sköpunargáfa. En þá er Iiin sviflétta leikhneigð orðin að ástríðu, sem finnur svölun í því að fella fjölbreytileik sundurleitra fyrirbæra undir heildgerð lista- verksins. Hugsjón fegurðarinnar heillar manngerð listarinnar sterkar en nokkurt annað mæti. Listamaður- inn lifir að vísu að nokkru ieyti í heimi raunveruleikans og fær stundum að kenna óþyrmilega á því, hversu mjög lífveran er honum háð. En fyrir sjónum hans er raun- veruleikinn ekki sjálfstætt æðra mæti, heldur efniviður, sem aðeins öðlast varanlegt gildi, ef hann er hafinn upp í listrænt form. Aðrar manngerðir leitast við að samræma hugarflug sitt meginlögmálum raun- veruleikans, jafnvel að sannprófa hugarsmíð sína á honum. Manngerð listarinnar aftur á móti smáir hinn þunglamalega hversdagsleika, nema hann sé upphafinn í listrænni túlk- un. IÞvi er hún ávallt hneigð til að afneita hversdagslegu raunsæi, en knýja raunveruleikann í leik hugar- flugsins undir lögmál listarinnar. LISTTÖFRAR. Barninu nægir ekki að leika sjálft með imyndunarafl sitt. Það vill fá aðra til að viðurkenna hugarheim sinn sem eins konar raunveruleika. Einnig þessi tilhneiging er sameig- inleg með því og listamanninum. Hversu mjög sem listamaðurinn kann að ummynda raunveruleikann í túlkun sinni, bregður hann þó með listtöfrum sínum sterkum raunveru- leikablæ yfir verkið. Þegar við sökkvum okkur niður í slíkt verk, hvort sem er saga, mynd, Ijóð eða lag, gleymum við frammi fyrir sönnu listaverki, að hér er um kunnáttusaman tilbúning að ræða. Hið ósanna eða misheppnaða lista- verk megnar aftur á móti ekki að láta okkur gleyma þessu. Manngerð listarinnar er haldin þeirri ástríðu að sveipa gráan hversdagsleikann töfrum listarinn- ar. Eins og ytra umhverfi okkar ber merki mannlegs hagleiks, þannig birtast okkur mikilvægir þættir raunveruleikans fyrst og gleggst í töfrabjarma listrænnar túlkunar. Snillingum ljóðs og tóna hefur jafn- vel tekizt að gæða vélaskrölt og orustugný unaði hins listræna forms, Skömm ævi baslmennisins, sem 1 okkar augum virðist viðburða- snauð og hversdagsleg, verður stórbrotinn þáttur veraldarsögunn- ar, jafnskjótt og skáldið gæðir hana frásagnarsnilld sinni. Gamlir bátar,* sem breyskjast og fúna á fjöru- kambinum, — hversu þýðingarlaus- ir hlutir! En með fáeinum pensil- dráttum megnar listamaðurinn að hefja þessa mynd upp í æðra veldi og gefa henni stórfenglega, tákn- ræna merkingu. Jafnvel steinninn,, kaldur og sljór, verður líf og tján- ing undir meitli listamannsins. Hver manngerð skoðar raunveru- leikann frá sínu sérstæða sjónar- miði og veitir fyrst og fremst at- hygli þeim þáttum lians, sem heilla hana sterkast. Manngerð listarinnar er ofurskyggn á ákveðna þættí raunveruleikans, og þá dregur hún fram og auðkennir með sterkum lit- um. Hvorki eigandi hins mikla iðju- vers, sem naut gróðans, né erfiðis- maðurinn, sem uppskar stritið, gat skynjað það í sama ljósi og skáldið, sem lýsir því í Tínarsmiðjum. Eitt áleitnasta viðfangsefni lista- mannsins er maðurinn sjálfur, til- finningar hans, hugsjónir, barátta ^og örlög. Að ætterni og líkamseðli * Framhald á bls. 39. 12 VIKAN

x

Vikan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.