Vikan - 22.12.1960, Blaðsíða 14

FORNAR D
bak vi’ð eyra og féll við. Var kall-
EYSTEINN Jónsson sá fyrst
þoku þessa heims á Djúpavogi við
BerufjörS hin 13. dag gormánað-
ar árið 1900. Voru foreldri hans
séra Jón Finnsson, sem þjónaði
Háls- og Hofssóknum og kona hans,
Sigríður Hansdóttir Beck. Á hann
.Takob fyrir eldra bróður, einan
systkina, prest til Hallgrímssóknar í
Reykjavík.
Um séra .Tón segja Austfirðingar,
að hann hafi verið svo vammlaus
maður i eðli sfnu, að þar hafi öl-
hneiað engu fengið um þokað.
Sigríði kveða þeir verið hafa bxina
flestum kostum ættar sinnar og
nokkrum að auki. Þau önduðust
hæði i elli á heimili Eysteins í
Reykjavík; Jón nokkrnm árum
fyrr.
f bernsku Eysteins var einhver
gróska í menningu við Berufjörð,
sem nú finnast engin merki um. Þá
var þar nokkur útvegur en lagðist
að mestu niður á kreppuárunum
og hvarf þá um leið flest mannval
staðarins.
Meðal Ieikbræðra Eysteins eystra
munu hafa verið Ólafssynir Thorla-
ciusar læknis á Búlandsnesi og sér
þar á sem víðar að „vinátta hans
er af öðrum toga spunnin en fífu-
kveikur einn“, eins og sagt var um
frænda hans ágætan um síðustu
aldamót. Kunna menn á-Djúpavogi
fáar sögur að segja af æsku Eysteins
utan þær, sem honum mættu til
fremdar verða að þeirra dómi:
Hann þótti snemma alisnarpur í
leikjum, glímumaður ágætur þótt
ekki væri mikill fyrir mann að sjá,
og áræðinn í bezta máta um fífl-
dirfskubrögð jiau, sem strákar telja
til liinna æðstu dyggða á vissu ald-
ursskeiði. Einna mestu mun þó hafa
ráðið um vinsældir hans, að hann
tileinkaði sér snemma dæmafátt
yfirlætisleysi með framgirni sinni.
Varð það lionum til mikillar gæfu
siðar, er hann bauð sig fram i kjör-
dæminu, því að á Austurlandi telst sá
ciginleiki til karlmannlegra dyggða
á undan hagmælsku og kröftum.
Er það talsverð íþrótt á þeim lands-
kjálka að yfirstíga aðra í látleysi
og mikið i liúfi að vel takizt, þvi
ef út af ber fá menn orð á sig fyrir
laundrýldni, sem er hin skopleg-
asta lyndiseinkunn. Jafnvel dæmi
þess að slíkir falleraðir kandidatar
jörfurlegrar háttprýði hafi hröklazt
vestur á fjörðu.
Pörupiltur mun Eysteinn ekki
hafa verið og þó eigi farið með
öllu á mis við þann þroska, sem
greindum pilti er af því vænlegur
að fremja nokkurt það verk, er
hann vildi gjarnan hafa látið ógert.
Af því er saga, að eitt sinn hafi
eyfirzk skúta komið á Djúpavog að
vetri. Gengu skipverjar á land en
strákar sátu fyrir þeim við hús-
horn með snjókasti. Bloti var i
fönn og snjókúlurnar því harðar
og tókst eigi hetur til en svo, að
einn Eyfirðinganna fékk sendingu
að, að hann hefði rotazt, og var
nokkra stund að jafna sig. En
skeyti það er steypti skútukarli fló
úr he-ndi Eysteins litla, verðandi
fjármálaráðherra, foringja annars
stærsta stjórnmálaflokks landsins
og varð liann snemma harðskeyttur.
Á Djúpavogi hafa menn aldrei
furðað sig á þvi að Eysteinn Jóns
son skyldi verða skattstjóri í
Reykjavík innan við hálf-þrítugt,
þingmaður Sunnmýlinga tuttugu og
sjö ára, fjármálaráðherra tuttugu
og átta ára og æ síðan, ef frá eru
taldar nokkrar uppstyttur. Þeim er
miklu ríkara í muna hversu snai'
liann var að skera beitu úr krækl-
ingi þegar hann var átta ára, og
livflikur afbragðs færamaður hann
var þegar hann var seytján ára. ■—
Þar mundi sá 'ekki talinn smekk-
niaður, sem kallaði Eystein ófríðan.
Engin kerling mun minnast þess
að hann sé tileygður og vel flestir
óska þess að hann hefði aldrei suð-
ur farið frá þeim að verða ráðherra.
E Y S T E I N N Jónsson er sér-
stæður í hópi þeirra, sem Jónas frá
Hriflu valdi til liðsforystu í Fram-
söknarflokknum á þeim árum er
enn var ekki byrjað að tízta í bomb-
unni stóru undir svæflinum hans.
Sagt er að Nelson flotaforingi
hafi eitt sinn verið að því spurður,
hví hann veldi sér fremur ógarps-
lega menn í hættufarir. Nelson
svaraði á þá lund, að hetjulegir
menn gæfust verr. Þeir nytu þeirr-
ar sérstöðu að vera garpar án dáða
og þyrftu ekki að hætta lifinu er
lieir fengju næga aðdáun án þess.
Hinir, sem eklci væru gæddir yfir-
bragði guðanna, hefðu til nokkurs
að vinna. Þeir væru fúsir að leggja
lifið í sölurnar fyrir djásnin tvö:
frægðina og hylli lýðsins.
Samanborið við hinn meiðinn,
Hermann Jónasson, er spratt úr
skauti Hriflugoðans í sama mund,
hefur Eysteinn vissulega reynzt sá
álmur, eigi laufaprúður, sem bog-
menn Framsóknarflokksins hafa þó
numið af teinunga í vopn sin mis-
góð. Hermann hefur á meðan
gegnt hlutverki asparinnar, sem er
nokkuð limskrúðug í hallargarði,
en smiðaviður tæpast, nema þá til
kirnugerðar og er gjörfileikinn ein-
att hermdargjöf.
Auk fágætra gáfna, sem Eysteinn
Jónsson hafði með sér úr föðurtúni,
munu karl og kerling hafa stungið
í mal hans nokkrum kjörgripum
öðrum, þótt létt væri skjóða sú af
kanpeyri, og verður hér drepið á
nokkra þá eiginleika, sem hafa orðið
honum að þrepi í framastiganum:
Um grandvarleika Eysteins í
persónulegum fjármálum eru til
fleiri sögúr en hér verða raktar.
Ein er sú, að hann hafði eignazt
hlut i lítilli klæðaverksmiðju i
Reykjavik og bar uppá missiri, sem
hann var ekki fjármálaráðherra. f
fyllingu tímans var lionum úthlutað
arði og þótli þá skerfurinn nokkru
stærri en svo að hóf væri á og heim
gæti komið við skattaframtal fyrir-
tækisins. Bað liann þá félaga sína
að gjöra tvennl í senn: taka við
þeim arðshlutanum, sem umfram
var innlánsvexti í banka, og kaupa
lilut sinn í fyrirtækinu á nafnverði.
Mun Eysteinn vera meðal fárra
stjórnmálamanna á landi þessu, sem
aljjýða trúir ógjarnan til óráð-
vendni, og dæmafátt, að svo löng
hríð hafi verið gjör að æru eins
manns á Fróni án þess hann skild-
ist við hana.
Pólitískur andstæðingur Eysteins,
er um skeið keppti við hann um
kjörfylgi, sagði eitt sinn í áheyrn
manna, að miklu heldur kysi hann
sér vilyrði Eysteins Jónssonar en
drengskaparloforð ýmissa stjórn-
málamanna annarra, er hann nafn-
greindi.
Ólogin saga er til um það, er
reykviskir nazistar höfðu komizt
yfir vasabók Eysteins fjármálaráð-
herra fyrir stríð, sem frægt var,
og prentað úr henni leyndarmál
um fjárhag ríkissjóðs í blaði sínu.
Kom þá til hans austfirzkur sjómað-
ur, kvaðst geta sagt honum til vasa-
bókarþjófsins og sannað á hann
verknaðinn. Eysteinn þakkaði sveit-
unga sinum vinsemdina en bað
hann segja sér ekki nafn mannsins.
Hefur Eysteini verið brugðið um
það er hann sizt átti skilið þar sem
hann hefur verið kallaður sálar-
smár. Og þótt .Tónas Jónsson sé
]iess nú eigi lengur minnugur, mun
hann hafa unnið Framsóknar-
flokknum mikið gagn, er hann tók
upp á jivi að skina þar i fylkingar-
brjóst jafn-óhöfðinglegum manni
og Eysteini Jónssyni.
Sennilega hefur Eysteinn snemma
uppgötvað þá höfuðnauðsyn bar-
áttúmanni að vera efalaus um mál-
stað sinn. Er það viturra manna
háttur að byrgja íhygli sina, áður
en þeir ganga til orustn. Mun ann-
að varla ógiftusamlegra i leik, þar
sem einbeitnin ræður tíðum úrslit-
um, en vangaveltur um sjónarmið
andstæðingsins.
Af þessum sökum hvarflar það
ekki að Eysteini Jónssyni að efast
um dyggðir samherja sinna, né
heldur leyfir hann sér að efast um,
að það sé ljóður á ráði annarra,
að þeir eru ekki Framsóknarmenn.
Þrátt fyrir mikinn lestur mun
Eysteinn fyrir löngu hafa tekið
ákvörðun um flest grundvallarat-
riði, hver hann skuli telja rétt.
Þarf miklu meira en lítið til þess
að hagga þeim ákvörðunum hans
í neinu. Má því til sönnunar nefna,
að hann hélf áfram að staðhæfa,
að ekki ættu íslendingar aðra betri
vini en Breta, sömu dagana sem
ensku herskipin róluðu fallbyssum
undir nefjum kjósenda lians út af
Norðfjarðarhyrnu haustið 1958.
íbúum kjördæmis sfns hefur Ey-
14 ViXAN