Vikan - 23.03.1961, Blaðsíða 15

ÞEKKTU
SJÁLFAN
ÞIG
Dr. Matthías Jónasson
Móöir eðii valhyrja!
Heimili fortíðarinnar var framar öllu
fæðingarheimili, verkstöð og skóli.
Heimilis framtíðarinnar bíður annað
hlutverk: Verndun á persónuleika
barnanna gegn tærandi áhrifnm tækni-
menningarinnar.
MÓÐIR EÐA VALKYRJA?
Vaggan verður meginvandamál konunnar í
framtíðinni. Með þeirri staðhæfingu lauk síð-
ustu grein þessa þáttar. Hún er rökrétt ályktun
af þeirri aðstöðu, sem samfélagsbylting nútím-
ans býr konunni.
Samfélagsmenning nútímans gerir kröfur til
konunnar, sem stangast á við eðli hennar
sjálfrar, eins og það befur þróazt um tugi alda.
Eg leiddi rök að því í síðustu grein, að eðlis-
greind og geðró konunnar gerðu hana hæfari
en karlmanninn til ýmissa starfa, sem eru mik-
ilvæg í nútímasamfélagi. En um leið og karl-
maðurinn verður að þoka fyrir henni á ýmsum
atvinnusviðum, sem hann taldi sér áður einka-
rétt á, þröngvar hann henni til athafna, sem
eru andstæðar eðli hennar og raunar orðnar
honum sjálfum ofurefli. Ég á hér einkum við
viðleitni hervæðingarsinna að vopna konur og
þjálfa þær til mannvíga.
í síðustu heimsstyrjöld tóku konur beinan
þátt í hernaði. Styrjaldaraðiljar gáfu þessu
fyrirbæri ófögur heiti hver hjá öðrum, en í
eigin liði var vopnaðri herkonu líkt við valkyrj-
ur goðsagnanna. Blöðin birta við og við myndir
af kvennahersveitum, vopnuðum vélbyssum og
handsprengjum. Enginn vafi leikur á því, að
konan verður neydd til þátttöku í hinni blóð-
ugu handiðn, ef draga skyldi til vopnaðra úr-
slitaátaka um heimsyfirráðin. Hernaði fram-
tíðarinnar ræður svartigaldur tækninnar, þar
sem maðurinn er að vísu hlekkur i sjálfgeng-
um véltæknikeðjum, en hlutverk hans þó eink-
um það að farast. Inn í þessa véltækni er nú-
tímakonan einmitt að vaxa; cinmitt þar hefur
skapazt þörf fyrir létta og örugga hönd hennar.
Hún les jafnörugglega af sjálfvirkum miðunar-
tækjum og karlmaður og er ekki siður við-
hragðssnögg að þrýsta á þann rofa, sem spýr
tortímingu og dauða yfir óvinina.
Áróður framtiðarinnar mun reyna að sann-
færa konuna um, að vopnuð standi hún trygg-
astan vörð um vöggu barns sins. En getur vopn-
uð kona nokkru sinni nært brjóstmylking eða
veitt hvítvoðungi líkn og vernd?
ÁHERZLUBREYTING í MÓÐURHLUTVERKI.
Að ala afkvæmi og veita því fyrstu næringu
við brjóst sér hefur fram á okkar daga verið
talinn meginþáttur móðurhlutverksins. Meðan
barnsfæðing var óhjákvæmileg afleiðing af
samförum við karlmann og meðan fjöldi barna
dó á brjóstmylkingsaldri, var þetta mat rétt.
Hversu mikla þjáningu hefur konan mátt þola,
hvilíkri orku sóaði hún i sorg yfir lágu leiðil
Hlaut henni ekki að sýnast, að margt barn væri
getið í þeim tilgangi einum, að hún þyldi tvö-
falda kvöl: að fæða það og að hjúfra því dauðu?
Úr þessum álagafjötri er hún nú að losna.
Áður en langt um liður, kunnr. allar konur að
takmarka frjóvgun. Jafnframt mun síbætt
heilsugæzla útrýma ungbarnadauðanum. Af
auknu lífsöryggi afkvæmisins leiðir þá nauð-
syn að takmarka frjóvgun, og þar með léttir
af konunni því þunga oki að ala börn handa
dauðanum. Við það losnar í eðli hennar sál-
ræn orka, sem mun leita sér nýrra viðfangs-
efna.
Enginn fær spáð, hvaða brevtingum á eðli
og atferli konunnar þessi lausn úr dróma kann
að valda. Hún hættir áreiðaúlega ekki að ala
hörn, og liklega sleppir hún sér aðeins um skeið
út í jafntrylltan flaum kynnautnarinnar og karl-
maðurinn hefur velzt i um aldir. Umhyggjan
fyrir afkvæminu og hinu nýja menningarhlut-
verki skapar henni aðhald, sem er siðlegra og
göfugra en einbert líkamslögmálið gat orðið.
Hinn erfiði þ'áttur móðurhlutverksins í fram-
tíðinni verður sú kvöð, að afkvæmið njóti full-
komins uppeldis frá frumbernsku til fuilþroska.
Sú krafa vcrður miklu strangari og fullnæging
hennar örlagaríkari en nú er. Við lifum á ár-
degi heilsugæzlunnar, en fyrir degi almennrar
geðverndar og uppeldisgæzlu bjarmar varla enn
þá. Samt er öll gerð menningarinnar þannig,
að það verður sifellt meiri vanda bundið að
(Framhald á bls. 26.)
Vinsælasta leikrit á íslenzku leiksvibi
K
A
M
0
M
M
U
Æ
N
N
Þegar þetta blað kemur út, munu um
43 þúsund áhorfendur hafa séð Karde-
mommubæinn i Þjóðleikhúsinu, en sýn-
ingar á leikritinu eru orðnar 68. Þetta
er algjört met í aðsókn og vinsældum á
leikriti, hvort heldur er 1 Þjóðleikhúsinu
eða á öðrum stöðum hérlendum, þar sem
leikrit hafa verið sett á svið.
Varla mun til það barn frá fimm ára
aldri til fermingar, sem ekki hefur séð
Kardemommubæinn og kann þar að auki
talsvert af lögunum úr leiknum. En það
merkilega er, að fullorðnir virðast hafa
af því hina mestu ánægju og jafnvel engu
siður en börnin, enda þótt höfundurinn,
Torbjörn Egner, hafi sniðið það við barna
hæfi.
Ræningjarnir þrír verða eftirminnileg-
astir og Soffía frænka er lika ákaflega lit-
rík persóna. Efni leiksins og andi er sá,
að þau hin góðu öflin sigra og allir eru
ánægðir í leikslok, — ræningjarnir meira
að segja hættir við rán og myrkraverk
og orðnir mektarhorgarar í Kardemommu-
bæ.
Falleg leiktjöld og skemmtileg lög eiga
ekki hvað sízt þátt í vinsældum leiksins,
sömuleiðis búningar og talsverður mann-
fjöldi á sviðinu. Aðalleikarar eru átján,
þar að auki ballettflokkur og margir auka-
leikarar, eða samtals um fjörutíu manns.
Klemenz Jónsson er leikstjóri og leikur
sjálfur Berg kaupmann í Kardemommu-
bæ. ★
Soffía frænka er aðsópsmikil og ræningjun-
um finnst vissara að hafa sig hæga. Hér er
hún að skipa þeim að taka til.
Ræningjarnir þrír, talið frá vinstri: Jesper (Baldvin Halldórsson), Kasper (Ævar
R. Kvaran) og Jónatan (Bessi Bjarnason).
Fjórir seppar úr Karde- [>
mommubæ.
Ræningjarnir læðast inn í hús Sofffu frænku
og ræna henni sofandi.
Berg kaupmaður í Kardimommubæ. Klemenz
Jónsson, leikstjóri, leikur hann sjálfur.
Kardimommubær er mikið [>
menningarpláss — hefur
meira að segja eigin hljóm-
sveit. Hér eru tveir snili-
ingar úr henni: Sævar
Helgason og Jón Sigur-
björnsson, sem raunar er
rakarinn Sörensen þar í
bæ.
Hugfangnir áhorfendur —
flestir af ungu kynslóðinni.
<] Kardemommubær er mikið
slappar af á milli atriða.
Það er Róbert Arnfinns-
son, sem leikur hann.
D
B
E
R
I
R
14 VIKAN