Vikan - 02.07.1964, Side 20

Ileimilisfólk á Jóhannesar-Heiðarbæ. premst eru hjónin Margrét
og Jóhannes en milli þeirra er dótturdóttir þeirra, Margrét, Bak
við er Ómar sumarsveinn og Sveinbjörn Jóhannesson.
Horft heim að Heiðarbæ.
AfOAlMiT
I
AIFARALEIÐ
skepnuhöldin eiga að vera góð. Ábúð
á jörðinni fylgir því skrifað blað með
fyrirmælum varðandi blettinn, og er
eins gott fyrir ábúendur, að hann týn-
ist ekki, því venjulega vilja menn slá
og hirða alla tæka toppa, og annað
en gaman að slá álagablett í ógáti og
missa skepnur fyrir bragðið. Við feng-
um að sjá þetta plagg, og á því stend-
ur:
„f landi jarðarinnar Brúsastaðir í
Þingvallahreppi í Árnessýslu er sam-
kvæmt lögum um verndun fornmenja,
dags. 16. nóvember, 1907, skrásettar og
friðaðar fornmenjar þessar:
1. Leifar af svonefndri hoftóft í tún-
inu fyrir suðaustan bæinn.
2. Girðing forn með tóft í, vestan
við bæinn.
Sbr. Árb. Fornleifafjel. 1880, bls. 21,
og 1895, bls. 21.
Þetta kunngjörist eigendum og ábú-
endum greindrar jarðar nú og eftir-
leiðis. Ber eiganda jarðarinnar að varð-
veita friðlýsingarskjal þetta og sjá um
að ábúanda sé jafnan kunnugt um frið-
lýsinguna.
Reykjavík, 5. maí 1927,
Matthías Þórðarson,
fornmenjavörður (sign.)
Að vísu kemur ekki fram af þessu
skjali, að skepnur muni drepast, sé við
téðum fornmenjum rótað, og mun það
eldri trú.
Næst vestan Brúsastaða eru Kára-
staðir. Það var rigning, þegar við ókum
þangað heim núna í maí. Roskinn mað-
ur í bláum galla var að raka af tún-
inu, og sagði okkur að fólkið væri
inni. Það reyndist rétt vera, en ekki
margir heima. Bóndinn, Guðmann Ein-
arsson, var ásamt konu sinni og einum
syni í Reykjavík, en heima voru þrír
synir, Einar, Geir og Helgi. Eina dóttur
eiga þau líka, en hún er búsett í Reykja-
vík. Auk þeirra eru í heimili á Kára-
stöðum fjögur öldurmenni, þeirra á
meðal fyrrverandi bóndi frá Selkoti í
Þingvallasveit, Sveinn Ingvarsson. Bú
stofninn á Kárastöðum er um 500 fjár,
3 kýr og 8 hestar.
Þeir sem hafa farið um Þingvallaveg-
inn, vita sennilega allir, hvar Kára-
staðir eru. Þetta er reisuleg bygging í
burstastíl, og fjárhúsin standa eilítið
ofar. Á landsmóti Ungmennafélaganna,
sem haldið var á Þingvöllum 1957 eða
1958, ég man ekki hvort heldur var,
kom hlaðan á Kárastöðum í góðar
þarfir sem fangageymsla. Það var
stabbi í hlöðunni miðri, en geilar skorn-
ar út við veggina, og þar voru þeir
óðu settir inn. Einhvern veginn lánað-
ist sumum þeirra að komast út við og
við, og bræðurnir á Kárastöðum minn-
ast þeirrar kátbroslegu sjónar, að sjá
svartklædda lögregluþjóna með hvítar
húfur í kapphlaupi við strokukindurn-
ar urri túnið.
Færri vita um Skálabrekku. Hún sést
ekki af þjóðveginum. Bærinn stendur
niður á vatnsbakkanum nokkru vest-
ar en Kárastaðir, og milli bæjarins og
vegarins stendur holt, sem skyggir á.
Það sem fyrst vekur athygli, þegar
komið er upp á holtið svo heim sést,
er nýtt bæjarhús, smekklegt og lát-
laust. Þótt húsið sé í samræmi við
það, sem nú tíðkast, fellur það vel við
nafnið, Skálabrekka. Nafnið er síðan
á landnámstíð. Þar hafði Ketlibjörn á
Mosfelli nokkra viðdvöl undir holts-
brekkunni, og byggði skála, sem brekk-
an dregur síðan nafn af. Og eftir hvíld-
ina þar var hann nægilega hress til
þess að halda áfram austur og nema
allt Grímsnesið og Biskupstungurnar.
Það hlýtur sem sagt að vera endur-
nærandi að dvelja á Skálabrekku.
Sögur geta einnig um mikinn ævin-
týra- og afreksmann frá Skálabrekku,
Þorstein gála. Framan af ævi sinni lá
hann í öskustó og vakti með því harm
föður síns, en bræður hans eldri höfðu
um sig nokkuð og létust miklir fyrir
sér. Þó fór svo, að þegar skessur þrjár
gerðu gjörningaveður til þess að lokka
til sín fé Skálabrekkubónda, og eldri
synirnir voru sendir að leita fjárins,
að þeir gerðu fátt annað en skoða dæt-
ur bænda þeirra, er leiðin lá framhjá,
og raupa af ríkdómi sínum. Komu þeir
slyppir heim. Þá skreiddist Þorsteinn
úr ösku, fór og fann féð og stuggaði
því af stað heim. Naut hann til þess
fulltingis Ármanns þess, er Ármanns-
fell er við kennt. Skessurnar urðu nátt-
úrlega viti sínu fjær, er þær sáu svein-
staulann fara burtu með féð, og fór
hann þá svo greitt, að hann óð jörðina
í ökkla. Skessurnar flýttu sér meir,
svo jörðin tók þeim í hné, en sem betur
fór fyrir Þorstein náðu þær honum
aðeins ein í einu, og tókst honum með
hjálp Ármanns vinar síns að slíta þær
til bana. Manni skilst, að þeir hafi
ýmist gert, að rífa upp úr þeim að
endilöngu eða slíta af þeim lappirnar
eins og ég sá barn eitt dunda við að
rífa lappir og vængi af maðkaflugum
undir messu í Lágafellskirkju fyrir
mörgum árum.
Svo fór Þorsteinn heim með féð,
og lagðist að því búnu í ösku á ný.
Ekki veit ég, hversu margt fé þetta
kann að hafa verið, en nú hefur Guð-
mann bóndi Ólafsson á Skálabrekku
um 300 fjár, 2 kýr og 3 hesta. Og víst
liggja börn þar ekki í öskustó, því
börn þeirra Guðmanns og Regínu
Sveinbjörnsdóttur, konu hans, Hörður
og Guðrún, stóðu í flagi og settu nið-
ur kartöflur af miklum móð, og tveir
sonarsynir þeirra hjónanna léku sér í
kringum föðursystkini sín. Guðmann
bóndi var hins vegar afbæis þennan
dag.
Yfirleitt virtust bændur í Þingvalla-
sveit hafa haft veður af komu okkar
þennan dag, því þrír þeirra voru ekki
heima, á þessum fimm bæjum, sem við
heimsóttum. Það var nefnilega sama
sagan á Heiðarbæ. Þar er reyndar tví-
býli, og annar bóndinn, Jóhannes, var
heima. Á móti honum býr Einar bróð-
ir hans, en hann var ekki heima, né
neitt af hans fólki, nema Sveinbjörn
2Q — VIKAN 27. tbl.