Vikan - 08.08.1968, Blaðsíða 39

þótt svo að þeir gleypi annars
eins og hungra'ðir silungar við
flestu sem kemur vestanað.
PILS NIÐUR FYRIR HNÉ'
Þó að Leníngrað sé trúlega ný-
tízkasta borg Sovétríkjanna, eins
og við vestra skiljum það hugtak,
þá skortir hana þann íburðar- og
fyrirferðamikla glæsileika, sem
einkennir stórborgir á Vestur-
löndum og skýjakljúfar úr gleri
og steini, skrautauglýsingar og
æsilegur og samfelldur straumur
farartækja um allar aðalgötur
skapa. Það er svo sem kannski
jafngott. Þessum vestræna glæsi-
leika okkar fylgir ópersónuleg-
ur kaupsýslukuldi, sem gerir
stoltstaði á borð við New York,
Kaupmannahöfn, Vín og Lundúni
að hálfgerðum eyðimörkum,
þar sem mannlegur hlýleiki virð-
ist jafnfjarlægur og á Græn-
landsjökli eða Sahara. Svo langt
eru Sovétríkin ekki komin í vel-
ferðinni. Fólkið hérna er yfirleitt
vingjarnlegt, dálítið forvitið og
hjálpfúst. Það vill gjarnan ræða
við aðkomumanninn, þótt skort-
ur á tungumálakunnáttu hindri
venjulega slík kynni- Sé spurt til
vegar (og hér þarf þess oftar við
en ella vegna þess, að þetta kýril-
liska stafróf Rússa gerir manni
óhægt um hönd að lesa á götu-
skilti) lætur það sig oft ekki
muna um að ganga með spyrj-
andanum að næstu stoppstöð
strætisvagna eða leilgubíla; sé
heimamaður í vestrænni stórborg
spurður hins sama, reynist hann
oft jafnfróður spyrjandanum, ef
hann þá ekki vísar honum á bug
eða segir rangt til af fá-
kunnáttu eða nenningarleysi. Og
þeir eru heiðarlegir í Rússiá; sjó-
mönnunum ber saman um að í
engum öðrum erlendum höfnum
sé minni hætta á að komast í kast
við óráðvendnisfólk, sem útsett er
með að hafa fé ranglega af gest-
um og gangandi með beinum
þjófnaði ef ekki með prettum og
svindli.
En ekki verður sagt að mann-
skapurinn hérna sé í stælnum,
satt er það. Þegar litið er á
klæðaburðinn og hárgreiðsluna á
kvenþjóðinni séráparti, bregður
manni stundum kynlega svo sem
hafi maður fengið tímavélina lán-
aða hjá H. G. Wells og vippað
sér þetta fimm til tíu ár aftur á
bak. Hér ganga margar þær, sem
fínastar virðast í tauinu, ennþá
með býkúpuhárgreiðsluna sem
var upp á sitt bezta hjá okkur
uppúr 1960, og ekki er um ann-
að að tala en pilsin lufsist allt að
þverhönd niður fyrir hné. Svona
er afl vanans máttugt og fljótt
að segja til sín: þegar stuttpilsin
voru að ryðja sér braut vestan-
tjalds, heyrðist oftlega tæpt á
því að hér væri um að ræða
hæpna nýjung, siðferðilega séð,
en nú brá svo við á gönguferð-
um mínum um Leníngrað að mér
fannst allt að því hneykslanlegt
að sjá aldrei grilla í hnésbót.
Undaxdegir menn, þessir sem
ráða Sovétþjóðunum. Þeir virðast
ekki telja sínu fólki holltaðkynn-
ast vestrænum móð, fyrr en hann
er orðinn úreltur hjá auðvaldinu,
þá fær hann að seytla inn hér.
Ég er viss um að í þann mund er
pilsin verða aftur komin niður-
undir ökla vestantjalds, verður
allsstaðar hægt að sjá uppundir
hundrað hér eystra. Kannski
finnst þá sumum að fyrst megi
fara að tala um sovétsælu.
SVERIR KRÚSÉFSKJÁLKAR
Oft heyrist það á íslendingum
sem til Leníngrað koma að þeim
lítist fólkið norrænt útlits og
setja það gjai-nan í samband við
sænsku væringjana, sem áttu hér
oft leið um á víkingaöld þegar
sótt var suður á austurevrópsku
slétturnar og til keisarans í
Miklagarði. Auðvitað er það
nokkuð langsótt skýring að
stimpla hvern ljóshærðan lang-
höfða sem maður sér sem vík-
inganiðja, en víst er um það að
margt manna af ólíkum þjóðum
hefur frá fornu fari átt leið um
þá skiptistöð viðskipta og áhrifa,
sem Neva var og er. Hér mæta
manni á götunni týpur, sem gætu
eins verið sænskar eða þýzkar,
aðrar finnskar og enn aðrar sem
sumir mundu kalla dæmigerðast-
ar fyrir móður Rússíá: saman-
rekna karla með ferkantað brésj-
néfandlit og svera krúséfskjálka,
eða með þanda nasavængi, nið-
ursveigðan nefbrodd og breið
kinnbein likt og Núreéf ballet-
dansari. Leníngrað er líklega al-
þjóðlegasta borg Sovétríkjanna;
ég las einhversstaðar að fimmti
hluti borgarbúa, sem nú eru eitt-
hvað á fjórðu milljón, væri af
öðru þjóðerni en rússnesku. Hér
er einkum margt af fólki ætt-
uðu úr Eystrasaltslöndum og
Finnlandi, enda hefur samband
þeirra landa við þessa mestu borg
á ströndum Eystrasalts jafnan
verið náið, hvort sem þau hafa
tilheyrt ríki Rússa eður ei.
GULLNIR TURNAR
Þrátt fyrir stærðina verður
ekki sagt að Leníngrað láti mik-
ið yfir sér til að sjá. Þar eru
engir skýjakljúfar og jafnvel
engin háhýsi á reykvískan mæli-
kvarða. Og þegar nær er komið,
finnst manni margt vanta á stór-
borgarbraginn, eins og það orð
er skilið vestra- Mér er sagt að
bílar séu hér margir hjá því sem
var til skamms tíma, en miðað
við borgarstærð verða þeir að
teljast heldur fáir. En hér keyra
þeir eins og Stalín sé á hælunum
á þeim, og er rétt svo að þeir
nenni að koma við flautuna þeg-
ar þeir eru í þann veginn að aka
yfir einhvern vegfarandann.
En Leníngrað hefur annað, sem
bætir hitt upp og sjálfsagt vel
það. Ég efast um að hugur manns
og hönd hafi víða í heiminum
skapað meiri fegurð en hér. Því
að ekki er náttúrufegurðinni fyr-
ir að fara; borgarstæðið er drull-
an sem Neva hefur borið hing-
að ofanúr Ladoga; það er mar-
flatt. En við byggingu borgarinn-
ar var ekkert til sparað, hvorki
í mannslífum eða fjármunum, og
fengnir til frægir arkitektar vest-
an úr löndum, franskir og ítalsk-
ir. Borgin var skipulögð með
Amsterdam sem fyrirmynd, en
Hollendinga mat Pétur mikli
rnest allra erlendra þjóða og hugði
flest til bóta sem frá þeim var
komið. Er og undirlag þessara
tveggja borga ekki með öllu ó-
svipað.
Það mætti æra óstöðug-
an að ætla sér að kynnast Lenín-
grað að nokkru ráði á tveimur
eða þremur dögum, enda reyndi
ég það ekki; lét það duga sem
auðveldast barst að höndum.
Komudaginn síðla labbaði ég um
miðborgina undir leiðsögn An-
tons bryta, eftir Nevskí próspekti,
sem er Laugavegurinn þeirra hér
og mikil umferðar- og verzlunar-
gata, eftir því sem austantjalds
gerist. Miklir skrúðgarðar með
trjám og blómum og styttum eru
hérna um miðbik borgarinnar, og
er úr þeim forkunnarfallegt út-
sýni til halla og gullinna turna
og köpla fjær og nær; og nærri
má geta hvort kvöldsólin spillir
nokkru hér um. Hér eru engir
himingnæfandi kassar eða stokk-
ar byggðir í fúnkis til að eyði-
leggja fyrir manni útsýnið, enda
man ég ekki til að hafa séð þess
líka í nokkurri annarri stórborg.
Daginn eftir leit ég inn í Vetrar-
höllina, sem nú er hluti af Ermi-
tage-listasafninu, eða Einsetrinu.
Þetta safn er eitt hinna mestu og
frægustu sem til eru, og er hægt
að sjá þar sýnishorn bæði er-
lendrar listar frá flestum tímum
og heimshlutum og listmuni úr
öllum mögulegum hlutum Sovét-
ríkjanna, forna og nýja, allt ofan
frá minjum frá Skýþum hinum
fornu sem í fornöld byggðu
Úkraínu og grískum nýlendu-
mönnum sem reistu verzlunar-
borgir á þeim slóðum.
SVERÐIN RISANAUTAR
í slíkum stað er hægt að
gleyma sér svo dögum skiptir;
sjálfur forsalurinn niðri með
hvítum marmarasúlum ásamt
nærliggjandi stigagöngum er
auganu dýrlegt undur, og gólfið
morandi í lxrifnum safngestum,
skvaldrandi á sínum óskiljanlegu
málum og mállýskum, flestir trú-
lega sovétborgarar einhversstað-
ar langt utan úr sveitum og sýsl-
um; þeir verða undarlega smáir
á milli þessara háu keisaralegu
súlna, minna næstum á skrýtin
skógartröll. í forgylltum rókokó-
setbekk lögðum rauðu flosi situr
nú digur og ákaflega útitekinn
karl í jakka sem er að springa
utan af honum, í snjáðum bux-
um og vondum skóm. Hann situr
þarna státinn og allt að því stork-
andi, líkt og honum sé það mest
í mun að sýna og sanna hverj-
um gesti og gangandi að engum
fremur en honum, hinunx vinn-
andi sovétborgara í ópressuðum
buxum og með skít undir nögl-
um, beri réttur til hæginda þeirra
sem áður hvíldu greifa og prinsi-
pissur í gulli og skarlati með
púðraðar hárkollur. Þrátt fyrir
aldurinn minnti hann mig á þver-
úðugan strákhnokka. Ég hætti að
gefa honum gætur þegar ég sá
að hann var farinn að horfa á
mig á móti (þetta er eitt af því
sem maður tekur eftir í Sovét,
verði fólk vart við að því sé
gaumur gefinn, hvessir það oft á
mann augun alleinarðlega, allt
að því ögrandi). En þegar ég
gekk þarna hjá á útleið þremur
eða fjórum tímum síðar, sat hann
þar enn-
Ég varði mestum tíma í rúss-
nesku sögudeildinni, sem hefur
að geyma minjar allt frá tímum
víkinga og væringja í þessu landi.
Þar mátti líta hringabrynjur,
kostulega ofnar úr járnbaugum
og strýtuhjálma af þeirri gerð
sem sjá má á myndskreytingum
við fornar króníkur rússneskar.
Þesskonar búnað báru stríðsmenn
furstans í Kíef gegn villimanna-
skörum Gengisar Kans og sonar
hans Óguða á þrettándu öld, og
þannig var Alexandr Nevský bú-
inn er hann reið út að stríða
gegn Svíum og þýðverskum
krossferðariddurum. Þarna eru
líka til sýnis amboð þessara forn-
manna; spjót og bryntröll með
margskonar lagi og sverð, þar á
meðal nokkur varla skemmri en
sem nemur mannslengd. Öfluga
menn hefur þurft að valda slík-
um vopnum að gagni, og varð
mér við þetta tækifæri hugsað
til sögunnar af Hrólfi konungi
Gautrekssyni og sverðinu Risa-
naut, sem enginn mátti valda
nerna konungur sjálfur og vann
á berserkjum þeim og illvirkjum
sem engin járn önnur bitu.
HELGIMYNDASALA
Næst lagði ég leið mína til
Pétursvirkis og Páls, en þar byrj-
aði Pétur mikli að reisa þessa
höfuðborg sína árið 1703, þegar
stríðið við Karl tólfta Svíakon-
ung stóð sem hæst og Rússar
voru síður en svo sigurstrang-
legir. Virki þetta stendur á hólma
við mestu kvísl Nevu öndvert við
Vetrai-höllina. Fjöldi fólks var að
spóka sig í sólinni meðfram fljót-
inu, þar á meðal margir túristar;
rakst ég í þeirra hópi á Litháa,
Austur-Þjóðverja og einn stóran
feitan og alskeggjaðan Norðmann
sem var önnum kafinn við
myndatöku; hann sagðist liafa
verið á Akureyri á stríðsárun-
um. í tröppum sem lágu niðrað
vatninu sat ungur maður með
andlitið í höndum sér og grét,
en annar stóð hnípinn hjá og
hafði gefizt upp við að hugga
hann. Steinsnar frá stóðu tveir
peysuklæddir pólskir stúdentar,
31. tbi. VTKAN 39