Vikan - 26.06.1969, Page 26

á er komið að slætti einu sinni
enn og ekki var það amalegt
vorið hér sunnanlands. Enda
veitti ekki af, því jörð var af-
ar illa undan vetri gengin og
þess dæmi í nánasta nágrenni
Reykjavíkur, að þar voru kalskellur
í túnum, þar sem aldrei hafði áður
skemmst jörð yfir vetur. Og víst var
um það, um mánaðamótin maí—jún'
var enn mikill klaki í jörð vfða á
suður og suðvesturlandi, þrátt fyrir
einmuna vor.
Fyrir nokkrum árum fékk ég það
verkefni að fara yfir annála íslands-
byggðar og safna úr þeim heimiid-
um um ísaár og fellisvetur hér á
þessu útskeri okkar. Þetta var mikil
lesning og stríð, og las ég hana þó
hvergi nærri eins ítarlega og þyrfti
til doktorsritgerðar til dæmis. Út-
koman varð þó all vöxtuglegur
greinaflokkur í VIKUNNI, og mér
hefur verið þetta verkefni hugstætt
síðan.
Eitt var það, sem ég rak mig mjög
fljótt á þar. Það var hversu lítið
virtist um vond ár fyrrihluta alda,
nema einstöku aftakavetur, svo sem
eins og árið 1918, ef vitna skal í
okkar öld. En um leið og kom fram
á sjötta áratug aldanna, breytti illi-
lega til hins verra og vondir vetur
og harðæri komu hvað ofan í annað.
Ég er nú svo gamall sem á grön-
um má sjá, eins og karlinn sagði,
en þótt árin séu kannski ekki svo
ýkja mörg, má telja það til uppbót-
ar á þeim, að ég er sveitamaður í
húð og hár og hef þess vegna
kannski tekið meira eftir veðri en
borgarbúum er títt, he* ég þó aldrei
lifað önnur eins frost eins og i
vetur leið.
Fyrir tveimur eða þremur árum
kom ég út að morgni í Reykjavík í
16 stiga frost. Mér er það minnis-
stætt, vegna þess að ég hef aldrei
í meiri gadd komið, og ekki laust
við, að um mann færi einhver heim-
skautatilfinning. Mér var hugsað til
þeirra fyrir norðan, til dæmis á
Grímstöðum, þar sem veðurfrétf-
irnar segja gjarnan frá 20—30 stiga
frosti upp á dag hvern langan tíma
á veturna.
En þegar í vetur leið var þessu
persónulega frostreynslumeti mínu
hnekkt. Morgun eftir morgun sýndi
mælirinn við gluggann minn 19—21
stigs frost. En aldrei sá sniókorn. að
heitið gæti. Jörðin var hnúskótf og
hörð, köld og dauð, og þegar blíðu
og þíðukaflar komu á milli frost-
harkanna óðst allt út í skít og aur.
allt skriplaði undan fæti hvar sem
stigið var. Páll Bergþórsson kom
reglulega í sjónvarpið í hverjum
mánuði og sagði okkur hvernig mál-
in stæðu með hafísinn en ungling-
arnir, uppaldir í hveravatnshituðum
húsum og skósíðum peysum úr ála-
fosslopa sögðu ó nó og gripu fyrir
augun. En í mínum augum var vand-
ur hafíssins jafn spennandi og ferð
kúlunnar í rúllettunni, þegar ég hef
sett minn síðasta spilapening á 37.
Ef til vill má segja, að 37 hafi
komið upp fyrir mig að þessu sinni,
því hafísinn kom aldrei hingað suð-
ur fyrir og svo kom þetta einmuna
vor og maísólin heit og björt, og
sá gróður sem í fyrra var kominn á
lóðina hélt allur lífi nema jarða-
berjaplönturnar og einn hlynur, sem
ég keypti í fyrra hálf vesældarleg-
an í Gróðurhúsinu við Sigtún fyrir
65 krónur, ef ég man rétt. En bænd-
urnir í kring segja mér, að ótrúlega
mikið sé kalið innan um í túnunum
hjá þeim, þótt yfir að líta virðist
þau græn, og bústjóri sem starfað
hefur í áratugi á stóru búi skammt
utan við borgina benti mér í morq-
un á fallegt gamalgróið tún hjá
honum, sem aldrei fyrr hefur kom'ð
kalblettur í, nú er það af veginum
að sjá með hvítum og gulum skell-
um. Vonandi fáum við næstu árin
mikla og góða snjóa snemma vetr-
ar til að vernda gróðurinn, hann er
okkur þegar öllu er á botninn hvolft
ótrúlega mikils virði.
Þeir fyrir norðan hnussa fyrirlit-
lega, þegar við tölum um harðan
vetur, telja okkur ekki vita hvað
slíkt er. Sumir segja aftur á móti,
að þ.eir séu fyrir norðan takmörk
hins bvggilega heims, og marka
það af því, hvað þeir eiga er'ilt
með að koma kartöflum það
snemma í jörð, að þeir fái æta
uppskeru, áður en vetur gengur í
garð á ný. Samt kemur jörðin oftast
nær betur undan vetri hjá þeim en
okkur hér sunnan við takmörkin,
vegna þess, hve vel snjórinn hlífir
þarna fvrir norðan. Það munar tölu-
vert miklu að fá tún og haga þíð
og qræn undan sköflunum, þegar
snióa leysir. Annars hef ég aldrei
skilið þennan ríg um landshluta, ef
ég hefði bærilega vinnu fyrir norð-
an vildi éq allt eins vera þar eins
og hérna í Stór-Reykiavíkinni, þrátt
fyrir bíóin, barina oq leikhúsin. Hins
vegar þykir mér ósköp rökrétt, að
fyrst sé ráðizt í meiri háttar stórvirki
þar sem fólkið er flest, við getum
hvort sem er ekki ginið yfir öllu í
einu og þá er líklega hentast að af-
greiða fyrst stóra hópinn en síðan
þann litla eins fljótt og kostur er á.
En sem sagt, af annálalestri mín-
um á Landsbókasafninu forðum dreg
ég þá ályktun, að nú sé okkur að
verða tímabært að búa okkur undir
harða vetur og langa. Við höfum til
þess ólíkt betrí aðstöðu nú en
nokkru sinni fyrr. Sem betur fer hafa
sjaldan allir hlutar landsins farið illa
út úr árferðinu í einu, og nú er loks-
ins komin aðstaða til þess sósíal-
isma (eða kapítalisma ef það er
túlkað á þann veg) að aflögufæri
hlutinn leggi hinum lið, þótt yfir
endilangt landið sé að fara. En það
er vitað mál, að margir þeirra, sem
eru illa undir vetur búnir og þurfa
að kaupa sér til viðbótar, geta
hvorki né vilja strax að haustinu
keypt það mikið að þeir séu birgir
vel hvernig sem vetur fer. Þess
vegna verður nauðsynlegt að koma
upp birgðastöðvum í ákveðnu kerfi
um land allt, eins konar lagerum,
sem öllum nauðsynjum viðkomandi
héraða verði safnað á og síðan af-
greiddar af, þegar syrtir í álinn og
rúllettan kemur ekki upp á 37.
Ég fyrir mitt leyti býst við að 30
hörð ár séu framundan. Á síðustu
öld leiddu þau ár til þess að menn
fóru í stórum hóp vestur um haf og
námu sér land á því meginlandi,
sem þar rís úr sæ. En þeir fóru ekki,
fyrr en skórinn kreppti alvarlega að.
Þeir reyndu ( lengstu lög að draga
fram lífið hér heima, fóru í verið
og reyndu hvers konar útvegu til
að draga fram Kfið. Nú eru harðæri
okkar aldar tæpast hafin enn og
fjöldi fólks strax flúinn úr landi.
Ekki ber þó að hafa uppi kveinan
yfir því. Einn góður kunningi minn,
sem fyrir nokkrum árum tók sér
bólfestu erlendis lét svo um mælt,
að ekki þyrfti maður að bera hér
beinin, þótt svo hefði viljað til fyrir
örlaganna tilskipan, að maður fædd-
ist hér uppi, Vissulega er þetta satt
og rétt. Hver og einn á þess fullan
rétt, að setjast að þar sem honum
þóknast í samræmi við löq og siði
staðarins og sjá sér þar farborða. En
hálf þykir mér I íti I mótlegt að
stökkva af skútunni strax og vind-
urinn lækkar f seglunum, rífandi
klæði sín og hár að grátkvenna sið
og jarma um, að hér sé ekki verandi
og allt það. En hitt er vist og satt, að
í hópi jarmaranna eru margir þeir,
sem þjóðin má vera fegin að vera
laus við, ef trygqt er, að þeir komi
þá aldrei aftur. En ekki er það nú
alveg víst.
Menntun er auðveld á fslandi,
hvað sem líður sumarvinnu ung-
Lausnin á vanda þjóðfélagsins er engan
veginn sú að flýja land, heldur að berjast
við ljónin á veginum og reyna að koma
þjóðfélaginu til betri siða. En það cr svo
sem ekki cftirsjá í öllum sem fara.
Að minnsta kosti annar menntaskólarek-
torinn í Reykjavík telur fræðslu skyldu-
námsstigsins hafa farið aftur. Enda leynir
sér ekki, að skyldunámskerfið að minnsta
kosti bcr keim af fjöldaframleiðslu.
Nú er tímabært að búa sig undir langa
og harða vetur, næstu 30 árin eða svo.
Þótt nyrzti hluti norðurlands sé
kannski norðan við takmörk hins
byggilega heims, er jörðin sunnan-
lands ckki alltaf bctri undan vetri en
nyrðra.
26 VFKAN 26- tbl'