Vikan - 07.09.1972, Blaðsíða 43

TITO
Frarrihald af bls. 9.
verkfall. Stjórn stöðvarinnar
tók honum það miður vel upp
og rak hann úr vinnunni ann-
an október 1926.
Um veturinn vann hann í
járnbræðslu skammt frá Beo-
grad. Vinnudagurinn var sext-
án stundir á sólarhring. Broz
hvatti niðurnídda vinnufélag-
ana til kjarabaráttu og skrif-
aði í blað nokkurt grein um
vinnuskilyrðin við bræðsluna,
sem voru heldur bág. Fyrir það
var hann rekinn úr þeirri
vinnu.
Þar með lauk ferli hans sem
verkamanng. Hann hafði nú
getið sér það góðan orðstír
meðal félaga sinna í flokknum
að hann var skipaður erind-
reki félags málmverkamanna 1
Zagreb. Þetta félag var að
heita mátti alkommúnískt og
því undir stöðugu eftirliti lög-
reglunnar.
í júní 1927 var Josip Broz
aftur handtekinn, og í þetta
sinn án þess að nokkur skýr-
ing væri gefin. Fram til tutt-
ugasta október þá um haustið
var hann geymdur í Ogulin-
kastala í turni frá fimmtándu
öld, og þar voru að lokum sett
yfir honum réttarhöld. Hann
var dæmdur til fimm mánaða
fangelsis, en þar af kom tveggja
mánaða varðhaldsvist til frá-
dráttar. Afgangur refsingar-
innar var skilorðsbundinn.
Josip Broz var aftur frjáls,
en hann vissi að það frelsi
kæmi til lítils, því að flokkur
hans var bannaður og að sjálf-
ur yrði hann framvegis undir
ströngu eftirliti. Nú lá fyrir
honum að fara huldu höfði,
sitja ráðstefnur í afskekktum
húsum, sofa við byrgða glugga,
ferðast undir fölskum nöfnum
með fölsk vegabréf, laumast til
að reka undirróður í verksmiðj-
um, gista hjá vinum í kjöllur-
um og útihúsum.
Þegar sósíalistar héldu upp
á fyrsta maí í Apollo-kvik-
myndahúsinu í Zagreb, reyndi
Broz, sem þar var mættur, að
koma af stað rökræðum með
framíköllum. Upp úr því hafð-
ist þó ekki annað en slagsmál
milli kommúnista, sem dreifð-
ir voru um salinn, og starfs-
manna hússins. Lögreglan kom
á vettvang, tók Broz fastan og
hafði á brott með sér. Að tveim-
ur vikum liðnum var honum
þó sleppt, og hann tók aftur
upp líf sitt í felum með svört
gleraugu og uppbrettan frakka-
kraga.
Tuttugasti júní 1928 varð
svartur dagur fyrir júgóslav-
neska lýðræðið, sem að vísu
hafði aldrei verið beysið. Þá
reiddist konunghollur fulltrúi á
þinginu í Beograd svo Stjepan
Radic, foringja bændaflokks
Króata, að hann brá upp byssu
og skaut þennan andstæðing
sinn til bana. Tvo aðra króa-
tíska þingmenn, sem sátu
nærri foringja sínum, skaut sá
konungholli honum til samlæt-
is. Þetta vakti óhemju reiði í
Zagreb. Verkalýðssamtökin
hvöttu til vopnaðrar uppreisn-
ar Króata gegn Serbum. Lög-
reglan svaraði með rassíum.
Fjórða ágúst 1928, í rökkr-
inu, kom Josip Broz að Vinov-
gradskaja fjörutíu og sex, þar
sem einn vikstaður hans var.
Lögreglumenn sátu þar fyrir
honum, gripu hann og hand-
járnuðu og drógu með sér í
fangelsi. í þetta sinn var hann
dæmdur til að sitja inni í fimm
ár.
Hann sat inni í Lepoglava
fram í júní 1931 og síðan í
Maribor. Hann notaði þessi
fimm ár til að lesa allt um
stjórnmál og heimspeki, sem
hann festi hendur á. f Lepo-
glava kynntist hann Mosche
Pijade, sem dæmdur hafði ver-
ið í tuttugu ára fangelsisstraff,
og varð vinur hans. Þessi
markverði hugmyndafræðingur
júgóslavneskra kommúnista
var smár maður og veikbyggð-
ur, en úthaldið dæmafátt. Hann
hafði skólazt í París og Vín.
Tito sagði síðar: „Fangelsið
varð háskóli minn.“
Meðan Josip sat á bak við
lás og slá hvarf Pelagea úr lífi
hans, enda gefur að skilja að
það hefur ekki verið neinn dans
á rósum að vera eiginkona
kommúnísks byltingarmanns í
því afturhaldssama konungs-
einræðisríki sem Júgóslavía
var í þá daga. Hún fór til Rúss-
lands með drengina. Tíu árum
síðar giftist hún efnilegum em-
bættismanni þar í landi, enda
hafði fyrra hjónaband hennar
þá verið gert ógilt.
Um þetta leyti, sjötta janúar
1929, leysti Alexander konung-
ur júgóslavneska þingið upp,
afnam allt lýðræði og stjórn-
aði síðan af litlu minna ein-
ræði en stéttarbræður hans á
átjándu öld.
f það mund héldu júgóslav-
neskir kommúnistar fjórða þing
sitt í útlegð, nánar tiltekið í
Dresden í nóvember 1928. Af
hálfu Kominterns, alþjóðasam-
bands kommúnista, var þar
mættur ítalinn Togliatti, og
kunngerði eftirfarandi kenni-
setningu: Menntamenn verða
að gerast verkalýðnum undir-
gefnir. Þeir mega ekki vera
forustumenn verkalýðsins.
Þetta skipti allmiklu máli fyr-
ir Josip Broz. Enginn gat neit-
að því að hann hafði lengst af
ævinnar unnið hörðum hönd-
um, og vegna þessara fyrir-
mæla Komintern jukust nú
framalíkur hans innan flokks-
ins, sem til þessa hafði einkum
lotið mönnum úr borgarastétt.
Tólfta marz 1934 var Josip
Broz látinn laus. Hann hafði
fengið laun fyrir vinnu sína í
fangelsinu og sparað þau sam-
an, svo að hann gat keypt sér
skó og látið skera sér nýjan
alklæðnað. Hann var alltaf
nokkur áburðarmaður og sótt-
ist eftir að ganga glæsilega bú-
inn .Hár sitt litaði hann rautt,
lét sér vaxa yfirskegg og keypti
sér gleraugu, enda þótt hann
hefði haukfrána sjón.
Hann vissi að hann yrði að
beita meiri kænsku nú en áð-
ur, ef hann vildi ekki lenda í
fangelsi aftur innan skamms.
Hann ferðaðist um landið, bjó
hjá hinum og þessum félögum,
rak áróður og skipulagði. Nú
þurfti hann ekki að taka tillit
til annarra en flokksins, þar
eð fjölskyldan var á bak og
burt. Og ástandið var ekki
björgulegt. Meira en þriðjung-
ur þjóðarinnar bjó við atvinnu-
leysi. Á fangelsisárunum fimm
hafði verðlagið hækkað um
nærri tuttugu prósent, en kaup-
gjaldi hafði á sama tíma verið
haldið niðri. Fólk bjó við
hungur. Á. kvöldin sást óvíða
ljós í glugga, því fáir áttu fyr-
ir steinolíu. Karlar og konur
hímdu niðurdregin og vonlaus
á þröskuldum niðurníddra
heimila. Um helmingur eldra
fólksins var ólæs og óskrifandi.
I utanríkismálum var ástandið
ekki betra. Öll nágrannaríkin,
að Austurríki einu undan-
teknu, gerðu landakröfur á
hendur Júgóslavíu. Mussolini
heimtaði hluta af Dalmatíu,
Ungverjar kröfðust stórra
spildna að norðaustan, Búlgar-
ar kröfðust hluta af Makedón-
íu og Albanir vildu fá Kosovo-
Metohija.
Josip Broz hófst nú hendur
við það verk að endurlífga
kommúnistaflokkinn, sem var
ekki svipur hjá sjón eftir of-
sóknir og fangelsanir. Til þessa
fékk hann fjármagn nokkurt
frá aðalstöðvum Komintern í
Moskvu. Yfirmaður hans og
þáverandi aðalritari kommún-
istaflokks Júgóslavíu var Mil-
an Gorkic, tungumálamaður
mikill. Hann var kominn af
gamalli austurrískri embættis-
mannafjölskyldu og hafði mjög
gaman af að ganga í silkinátt-
fötum. Frá honum fékk Broz
vegabréf, peninga og fyrir-
mæli.
Broz gekk nú undir ýms-
um nöfnum eins og Rudi,
Spiridon. Carlsson, Babic, To-
manek, Walter — og Tito.
Hann kleif yfir Karawanken í
flokki fjallgöngumanna og
fékk hjá ballerínu í Vín fyrir-
mæli, nýkomin frá Moskvu.
Hann sat flokksráðstefnu í villu
nokkurri nálægt Ljubljana,
Buxur og mittisjakki
úr burstuðu denim.
Opið til ld. 10 á kvöld-
in þriðjudaga og föstu-
daga og kl. 12 laugard.
Skeifunni 15.
/
36. TBL. VIKAN 43