Vikan - 14.09.1972, Blaðsíða 38

meB henni?” spurði hann Opanas.
„Aö undanteknum dýrunum er
ekki nokkur djöfull hér á ferö, það
væri þá helzt, að náðugur herrann
liti inn hjá okkur. Kyrir hverjum
ætti ég þá að vernda konuna
mina? Líttu á, bölvaður
kósakkinn þinn, vertu ekki að
espa mig, annars færöu að vita af
mér.”
Vissulega hefðu þeir farið i
taugarnar hver á öðrum, ef góss-
eigandinn hefði ekki tekið i
taumana: hann stappaði i gólfið -
og allir þögnuðu.
„Þegið,” sagði hann, ,,þið
djöfulsins afkvæmi! Við erum
ekki hingað komnir til þess að
slást, við ætlum að óska nýgiftu
hjónunum til hamingju og fara
svo út að veiða i kvöld. Hæ, fylgið
mér! ”
Gósseigandinn snerist á hæli og
þrammaði út úr kofanum.
Meðreiðarsveinarnir höfðu á
meðan tilreitt matinn undir
trénu. Bogdan elti góss-
eigandann, en Opanas stöðvaði
Roman i dyrunum.
,,Vertu ekki reiður við mig,
bróðir,” sagði hann. „Hlýddu á
hvað Opanas segir: þú sást
hvernig ég varpaði mér fyrir
fætur gósseigandans og kyssti
stigvél hans, og bað hann að
gefa mér Oksönu? Jæja, en Guð
veri með þér . . .Presturinn hefur
blessað ykkur, það eru örlögin!
En hjarta mitt þolir ekki, aö hinn
illi fjandi hafi þig og hana aftur að
athlægi. Enginn veit, hvað það
þyngir mér i sinni . . . betra væri,
að ég sendi bæði hann og hana
niður i svarta moldina með byssu
minni fremur en i sængina.”
Roman gaut augunum á
kósakkann og spurði:
„Heyrðu mig, kósakki, þú ert
þó ekki genginn af vitinu?”
Ég heyrði ekki hverju Opanas
hvislaði að Roman i dyrunum, ég
sá aðeins, hvernig Roman
klappaði honum á axlirnar.
„Ak, Opanas, Opanas! Aldrei
hefur verið svona slægt og vont
fólk á jörðunni! Og ég, sem á
heima i skóginum, hafði ekki
hugmynd um það. Æ-æ,
gósseigandi, gættu nú að, að ekki
fari illa fyrir þér.”
„Nú,” sagði Opanas, „farðu nú
og láttu ekki bera neitt á neinu, að
minnsta kosti ekki svo Bogdan
verði var við. Hann er höfðingja-
sleikja og séður. Og taktu eftir:
Drekktu ekki of mikið af korn-
brennivini gósseigandans, og ef
hann sendir þig með hesta-
sveinunum út i skóginn og ætlar
sjálfur að vera eftir i kofanum, þá
fylgtíu þeim aðeins að gömlu
eikinni og sýndu þeim lengri
leiðina og segðu aö þú ætlir að
stytta þér leið i gegnum
skóginn . . . Og komdu svo strax
aftur . . .”
„Agætt,” svaraði Roman, ,,ég
skal útbúa mig til veiða. Byssuna
hleð ég hvorki með höglum eða
öðru drasli, heldur með reglulegri
kúlu, sem dygði á björn . .
Svo gengu þeir út úr kofanum.
Gósseigandinn var setztur á
teppiö og lét færa sér flöskuna og
drykkjarkeið, hann hellti brenni-
vini i skálina og bauð Roman.
Ferðaflaskan og drykkjarskál
gósseigandans voru góðar, en
kornbrennivinið var ennþá betra.
Drekkir þú eina skál gleðst sálin,
drekkir þú aðra, hoppar hjartað i
brjóstinu, og sé maður óvanur þá
veltur maöur niður af bekknum
eftir þriðju skál, ef kona manns
hefur ekki lagt mann fyrir.
Já, það get ég sagt þér,
gósseigandinn var slunginn.
Hann ætlaði að drekka Roman
undir, en það kornbrennivin var
ekki til, sem gat lagt Roman að
velli. Hann drakk úr hendi góss-
eigandans eina skál, hann drakk
aöra, og hann drakk þá þriðju,
augu hans skutu gneistum eins og
I úlfi og hann strauk svart yfir-
skeggið. Það fór að þykkna i góss-
eigandanum.
„Það er meiri karlinn, sem
geturdrukkið svona brennivin án
þessaðblikna. Flestir væru löngu
farnir að gráta, en litið á þennan,
þið drengir góðir, hann hlær
ennþá . . .”
Hinn klóki gósseigandi vissi, að
þegar einhver grætur af korn-
brennivini, lætur hann höfuðið
fljótlega siga niöur á borðið. En i
þetta sinn skjátlaöist honum.
„Hversvegna ætti ég endilega
að gráta?” spuröi Roman. „Það
væri ekki einusinni við hæfi.
Náðugur herránn kom til min til
þess að óska mér til hamingju, og
þá ætti ég að skæla eins og kona.
Svo er Guði fyrir að þakka, að ég
hef enga ástæðu til þess, frekar
væru það óvinir minir, sem hefðu
ástæðu til þess.”
„Það þýðir sem sagt,” sagði
gósseigandinn, „að þú ert
ánægður?”
„Já, hvað ætti ég að vera
óánægður með?”
„En manstu ekki eftir hvernig
við létum svipuhöggin dynja á
þér?”
„Hvernig ætti ég að gleyma
þvi? Þessvegna segi ég lika, að
ég var ekki nógu skynsamur og
vissi ekki hvað er beizkt og hvað
er sætt. Svipan er bitur, en ég
kaus hana fremur en konuna.
Kærar þakkir, náðugi herra, að
þér hafið kennt mér heimskum að
bragða á hunanginu.”
„Jæja, það var gott,” sagði
gósseigandinn. „1 staðinn getur
þú gert mér greiða: farðu út á
mosaþemburnar með hesta-
sveinunum og skjótið eins mikið
af fuglum eins og þið getið og
færið mér fyrir alla muni
orrastegg.”
„Og hvenær kemur þá góss-
eigandinn út i mosaþemburnar?”
spurði Roman.
„Drekkum eina skál i viðbót.
Opanas getur sungiö okkur söng
og svo förum við, með Guðs
hjálp.”
Roman horfði á gósseigandann
og sagði við hann:
„Það getur orðið nógu erfitt:
það er nú þegar orðið all
framorðið, það er löng leið út i
mosann, vindurinn þýtur i
skóginum, og það verður storm-
ur. Hvernig á maður að komast
i færi við fugl, sem er eins var um
sig og orrinn?”
Gósseigandinn var orðinn
drukkinn og æstur eins og alltaf
undir þeim kringumstæðum.
Hann heyrði mennina hvisla sin á
milli: „Roman hefur rétt fyrir
sér, það er að ganga i storm.”
Gósseigandinn varð reiður, barði
drykkjarskálinni i borðið - allir
þögnuðu.
Aðeins Opanas var ekki
smeykur, eftir bendingu
gósseigandans gekk hann fram til
að syngja, stillti bandúruna, leit
hornauga til gósseigandans og
sagði:
„Attið yður, náðugi herra!
Hvenær hefur það átt sér stað, að
menn hafi verið sendir undir
nóttina i stormi til að veiða fugla i
dimmum skógi.”
Já, svona áræðinn var hann.
Hinir ánauðugu menn góss-
eigandans voru auðvitað hræddir,
en hann var frjáls maður, fæddur
kósakki. Gamall kósakki, sem lék
á bandúru, hafði á sinum tima
tekið hann sem barn með sér frá
Úkrainu. í bænum Uman hafði
komið til óláta. Fólkið hafði
stungið augun úr gamla
kósakkanum og skorið af honum
eyrun og leyft honum svo að
hlaupa hvert sem hann kærði sig
um. Hann eigraði milli þorpanna
og villtist að lokum til okkar með
fylgisvein sinn, drenginn Opanas.
Gamli gósseigandinn tók hann að
sér,þvi aðhann unni góðum söng.
Þegar gamlinginn dó varð
Opanas eftir á setrinu þar sem
hann óx upp. Nýja gósseigand-
anum þótti einnig vænt um hann
og tók ekki alltaf til þess, þótt
hann segði sitthvað, sem aðrir
hefðu fengið bágt fyrir.
Þannig var það eipnig núna:
Fyrst rauk gósseigandinn upp, og
allir héldu, að hann mundi berja
kósakkann, en hann sagði aðeins
við Opanas:
„Opanas, Opanas! Þú ert
skynugur náungi, en þú veizt vist
ekki, að maður á ekki að stinga
nefinu inn i dyragættina, ef
maður vil) forðast að verða á
milli með það.”
Littu á, svona gátu fór
gósseigandinn með. En
kósakkinn skildi meininguna og
svaraði gósseigandanum með
söng. O-ho, ef gósseigandinn hefði
nú aöeins skilið söng kósakkans,
er ekki vist að konan hans heföi
þurft að fella tár yfir honum.
„Herra, þökk fyrir ábend-
inguna,” sagði Opanas, „i staðinn
skal ég syngja fyrir þig, og þú
skalt hlýöa á.”
Svo sló hann strengi band-
úrunnar.
Þvi næst hóf hann höfuöið og
leit upp i loftið, þar sem örninn
hnitaði hringa og vindurinn
þyrlaði svörtum skýjiunum. Hann
lagði við hlustir og heyrði dyninn i
háu furutrjánum.
Og aftur sló hann á strengina.
O-hó, strákur, þú getur ekki
heyrt hvernig Opansa Schwidski
lék, og nú færöu aldrei að heyra
það. Littu á, bandúran er ekki
margbrotið hljóðfæri, en hvaö
hún getur túlkað i höndum
kunnáttumanns. Stundum strauk
hann hana meö hendinni og hún
tjáði honum allt: hvernig dimmur
skógurinn dynur i óveðrinu, og
hvernig vindurinn þýtur i háu
steppugrasinu, og hvernig
skrælnaður hálmurinn skrjáfar á
gröf kósakkans.
Nei, strákur, hinn eina rétta tón
færenginn lengur að heyra. Stöku
sinnum kemur ferðafólk hingað,
sem hefur ekki einungis veriö i
Wolyniu og Pódóliu, heldur lika I
tJkralnu, Tachigirin, Poltava,
Kieff og Tscherkass. Og það segir
að bandúruleikarar séu að
hverfa, þeir sjást ekki lengur á
mörkuðunum og kaupþingunum.
A veggnum i kofanum minum
hangir ennþá gömul bandúra.
Opanas kenndi mér að leika á
hana, en enginn hefur lært þá list
af mér. Þegar ég dey - og þaö
rekur brátt að þvi - heyrist hvergi
i heiminum kliður bandúrunnar.
Já, þannig er það!
Opanas hóf sönginn veikt. Rödd
hans var ekki há, en svo ljúf - hún
náði að hjartarótum. Og, strákur,'
þetta lag hafði kósakkinn'sjálfur
ort fyrir gósseigandann. Ég fékk
ekki að heyra það aftur, og þegar
ég þrábað Opanas seinna aö
endurtaka sönginn, synjaði hann
þess alltaf.
,,Sá, sem söngurinn er ortur
um,” svaraði hann, „er ekki
lengurofarmoldu.”
t kvæði þessu hafði kósakkinn
sagt gósseigandanum hvaö fyrir
hann kæmi, og gósseigandinn
grét, svo að tárin hrundu niður i
yfirskeggið, en þrátt fyrir það
skildi hann sjáanlega ekki orð i
söngnum.
Æ, ég man ekki allan sönginn,
ég man aðeins brot úr honum.
Kósakkinn söng um
gósseigandann ívan:
ó-hó, herra, hó, Ivan
hverjum manni vitraW er
upp til hæða hann veit að valur
vill, á lofti krákur drepur.
ó-hó, herra, hó, ívan!
Hugsað getur ekki hann
að haukinn sjálfan hendið geti
i hreiöri sinu drepinn verði.
38 VIKAN 37. TB