Vikan - 29.11.1973, Blaðsíða 21

lengur lögbundin eins og i gamla
daga. Hin gifurlega fjölbreytni
borganna stuðlar aö þessari
stéttaskiptingu.
ÞRJAR TEGUNDIR
STÉTTASKIPTINGAR
I meginatriðum hafa verið til
þrjár tegundir stéttaskiptingar i
sögunni svo vitað sé. Hin ein-
dregnasta var sú, sem einkenndi
Indland til skamms tima. Hún
var byggð á trúarlegum grunni.
Trúarbrögðin mæltu svo fyrir, að
hver maöur væri fæddur inn i
ákveðna stett og skyldi vera þar
ævilangt. Útilokað var fyrir menn
að vinna sig upp á milli stétta.
Hins vegar kom það fyrir, að
menn hröpuðu, ef breytni þeirra
var nógu hneykslanleg. Þetta
kerfi var orðið svo flókið, að
einstakar og afmarkaðar stéttir
voru farnar að skipta þúsundum,
þegar indversk stjórnvöld fóru að
andæfa geng þvi.
Sú stéttaskipting, sem ein-
kenndi miðaldir i Evrópu og
tengd var lénsskipulaginu, var
ekki eins eindregin. Hún var ekki
byggð á trúarbrögðum, heldur
lögum. Réttindi og skyldur
hverrar stéttar voru ákveðin i
lögum. Kerfið. i heild var miklu
einfaldara en hið indverska,
stéttirnar voru aðeins örfáar að
tölu. Þar að auki var alltaf dálitið
um möguleika á að færast milli
stétta.
Valdataka borgarastettarinnar
i Evrópu batt enda á þessa tegund
stéttaskiptingar.
Þriðja tegund stéttaskiptingar
er sú, sem nú ræður rikjum meðal
iðnþróaðra þjóða. Hún’ byggist
stað að vinnustaö, hlutverk bils-
ins og stöðu hans i þjóðfclaginu
og margt fleira. — Ef hægt er
að tala um niðurstööu bókarinn-
ar, er hún þá ekki sú, að tsland
sé orðið eitt borgriki?
— Jú, scgja má, að það sé
innsti kjarni bókarinnar og það
sérislenzka i henni. Það segir i
lokakafianum, að hér á tslandi
hafi Reykjavik hartnær yfirtek-
ið þjóðféiagið og gert allar sýsl-
ur að úthverfum sinum. Þessari
kenningu er fleygt fram i bók-
inni og hún rökstudd að nokkru
leyti, án þess þó að það sé þar
með afgreitt mál.
— Attu von á þvi, að bókin
vcrði umdeild?
— Ja, ég hef nú ekki hugleitt
það neitt. En það kann að vera,
að i henni séu einhver atriöi, þar
sem mönnum þykir nærri sér
höggvið. Til dætnis kynni
sveitafólk að álita, að búið sé að
afskrifa lifshætti þess og vera
óánægt með það. En hvort sem
mönnum likar betur eða ver, þá
halda borgirnar áfram að vaxa,
og borgariifið er að sigra.
hvorki á trúarbrögðum né lögum.
Hún á sér aðeins stoð i .hugar-
heimi fólks og byggist á
óáþreifanlegum siðum og
venjum. Hún kemur fram i þvi,
að ein fjölskylda er talin betri eða
merkilegri en önnur. Þessi stétta-
skipting er eitt af helztu ein-
kennistáknum borga nútimans.
UNDIRSTÉTT,
MIÐSTÉTT OG
YFIRSTÉTT
Stéttaskipting er eins konar lá-
rétt lagskipting i þjóðfélaginu. I
rauninni er þessi lagskipting
flókin og margbrotin. En fræði-
menn hafa i hagkvæmnisskyni
reynt að finna nokkur meginlög i
þessum þverskurði hennar.
I Bandarikjunum er algengt að
tala um sex stéttir, lægri og hærri
undirstétt, lægri og hærri mið-
stétt, lægri og hærri yfirstétt. Það
gerði t.d. W.L. Warner i bók sinni
„Yankee City”. Fyrsta bindi
þeirrar bókar kom út árið 1941
undir titlinum „The Social Life of
a Modern Community”. Þessi bók
er ein i hópi nokkurra frægra
bandariskra ritverka um ein-
stakar borgir þar vestra.
I „Yankée City” sem i rauninni
er Newburyport i Massachusetts,
var munurinn á hærri og lægri
yfirstétt fólginn i þvi, að hin fyrri
var eldri i hettunni. t henni voru
gömlu fjölskyldurnar, sem höfðu
verið I borginni frá þvi fyrir upp-
reisnina gegn Bretum. I lægri
yfirstettinni var hins vegar fólk,
sem hafði flutzt til borgarinnar
siðar. 1 mörgum tilvikum átti
þetta fólk stærri hús, dýrari bila
og hafði meiri tekjur. Samt var
það lægra sett.
önnur öllu þekktari bók af
þessu tagi er „Middletown” eftir
Robert S. Lynd og Helen M. Lynd,
sem kom út i tvennu lagi, 1925 og
1935.1 þeirri bók er talað um tvær
stéttir i borginni, „vinnandi fólk”
og viðskiptafólk.
Stéttaskipting hefur oft skipað
mikið rúip i bókum þeirra félags-
fræöinga, sem rannsakað hafa
borgir. Þessar athuganir hafa
skapað dágóða innsýn i stétta-
skiptingu nútimans, Þær eiga að
visu aðeins við um stétta-
skiptingu innan borga, en ekki á
grundvelli heillar þjóðar- önnur
sjónarmið koma að ýmsu leyti til
greina, þegar heilum þjóðum er
raðað i stéttir. C. Wright Mills
benti réttilega á það i bók sinni:
„The Pover Elite” árið 1956.
Liklega er heppilegast að taka
sex stétta flokkunina, sem kemur
fram hjá Warner og fleirum, og
slengja miðstéttunum tveimur og
hærri undirstéttinni saman i eina
miðstétt, sem nær þá yfir þorra
þjóðarinnar. Fyrir ofan og neðan
þessa meginstétt koma þá mjög
fámenn yfirstétt og tiltölulega
fámenn undirstétt.
Flokkunin er þá sú, að efst i
mannfélagsstiganum sitja
fámennir hópar valdamanna og
auðmanna auk örfárra manna úr
öðrum greinum þjóðlifsins. Neðst
niðri sitja svo ýmis úrhrök
mannfélagsins og hinir allra
aumustu. Milli þessara fámennu
andstæðna er svo allur þorri
borgarbúa.
Miðstéttina skipa velflestir
launamenn og töluverður hluti
þeirra, sem stunda sjálfstæða
vinnu. Það hefur verið reynt að
greina hana niður i millilög, en
mörkin milli þeirra eru óljós.
Sumir miðstéttamenn eru vissu-
lega hærra settir en aðrir, en
afmarkaða flokka slikra manna
er ekki auðvelt að finna.
Þessi stéttaflokkun er ættuð frá
Bandarikjunum, Hún er talin
svipuð i öðrum vestrænum
rikjum. Hún er lika nokkurn
veginn eins i Sovétrikjunum og
fylgirikjum þeirra, nema hvað
þar koma flokksbroddarnir i stað
hinna stórauðugu. Þessi skipting
gildir þvi almennt um iðnþróaðar
þjóðir.
Á Islandi er stéttaskipting
óvenju ógreinileg. Hér vantar
nær algerlega hina stórauðugu
yfirstétt, sem mikið ber á
erlendis. Ennfremur vantar hér
að miklu leyti undirstéttina, þvi
að velferðarstefnan hefur lyft upp
hinum verst settu i þjóðfélaginu.
„GOTT” FÓLK
OG ANNAÐ FÓLK
Stéttaskipting getur byggzt á
tiltölulega óáþrey fanlegum
atriðum. Það kemur fram i bók
Jamesar West. um „Plainville”
(1945). Bókin er athugun á 275
manna þorpi. Erfitt er að hugsa
sér, að stéttaskipting geti ver
mikil i svo fámennu þorpi, end,
sagði fólkið i þorpinu við West, a
þar væri öara „venjulegt, vinn-
andi fólk”, en engir auðmenn og
engir fátæklingar. íbúarnir
virtust vera sammála um þetta
sjónarmið. Hins vegar fann Eset
fljótlega, að stéttaskiptingin var
mikil, þótt munur auðs væri ekki
mikill.
Fólk fór strax að benda honum
á, við hverja hann skyldi tala, ef
hann vildi fræðast um þorpiö, og
hverja hann skyldi forðast til að
fá ekki villandi upplýsingar. Það
kom I ljós, að stéttaskipting lá að
baki þessu. I „Plainville” voru
tvær stéttir jafnstórar. t hærri
stéttinni var fólk, sem taldi sig
„gott” og heiðarlegt”, „venjulegt
vinnandi fólk”, með „sjálfs-
virðingu”. Suma 'þeirra, sem
voru i hinni stéttinni, taldi það
„sómasamlegt”, annað ekki einu
sinni sómasamlegt og sumt
raunar „fólk, sem lifir eins og
dýr.”
Munur stéttanna tveggja fólst
fyrst og fremst i siðferði og
Framhald á bls. 41
48. TBL. VIKAN 21