Vikan - 22.05.1980, Blaðsíða 54

Undarleg atvik — Ævar R. Kvaran
Þegar við tökum til umræðu efni það
sem felst í heiti þessa þáttar þá tel ég það
ennþá áhrifaríkara að um efnið fjalli
manneskja sem sjálf hefur af guði þegið
slíkar gáfur. Hún veit best hvað hún er
að tala um. Það er Islendingum Ijósara
en frá þurfi að segja að Hafsteinn
Björnsson miðill hafi verið einn þessara
manna. Hans hefur oft verið minnst i
þáttum þessum og sagt frá ýmiss konar
reynslu hans, því hann var og er meðal
frægustu manna íslenskra, þeirra sem
ófreskir teljast. Það skiptir ekki minnstu
máli hvernig slikir menn líta á þessar
dulargáfur, sem ýmsum öðrum eru svo
mikil ráðgáta að sumir þeirra telja það
jafnvel æskilegast að snúast gegn þeim
sem beita þessum duldu kröftum öðrum
til blessunar. Slik heimska verður ekki
gerð að umtalsefni í þessum þætti heldur
mun ég gefa mínum ágætisvini,
Hafsteini Björnssyni, orðið. Hann segir
svo frá:
Frá upphafi Islandsbyggðar hefur
trúin á dularfull öfl og atburði gengið
sem rauður þráður gegnum líf
kynslóðanna. Fyrstu ibúar landsins,
irsku einsetumennirnir, sem nefndir
hafa verið papar. flúðu i einveru
ónumins lands til að leita sambands við
þau dulrænu öfl sem þeir trúðu og vissu
að hægt var að finna í alheimsgeimnum,
þau öfl sem ávallt hafa verið til og leita
sifellt niður á jarðarsviðið.
Norsku víkingarnir, sem flúðu undan
ofríki Haralds konungs og stýrðu
knörrum sínum eftir „stjarnanna skini"
norður í Dumbshaf í leit sinni að
frjálsari og betri heimi, voru allir
hugprúðir menn og margir spekingar að
viti. Þeir voru svo trúaðir á dularöfl
tilverunnar, sem goðin voru persónu-
gervingar fyrir í hugum þeirra, að þeir
fleygðu mestu dýrgripum heimila sinna
— öndvegissúlunum — í sjóinn og
leituðu þeirra siðan langan veg, þvi hvar
sem þær ræki að landi samkvæmt vilja
æðri afla skyldi skilyrðislaust setjast að
og byggja sér og afkomendum fram-
tíðarheimili.
DULARGÁFUR
OG DULTRÚ
Alkunnugt er að lngólfur Arnarson
leitaði öndvegissúlna sinna um frjósöm
héruð Suðurlandsundirlendisins og þótti
húskörlum hans þar víða girnilegt til
búsetu, en áfram var haldið þangað til
súlurnar fundust, þar sem nú stendur
höfuðborg Islands og varð þá þræli hans
að orði: „Til ills fórum vér um góð héröð
er vér skulum byggja útnes þetta.” Hann
hefur trúlega verið eins og efasemdar-
menn allra alda, ekki viljað trúa neinu
né viðurkenna neitt sem hann gat ekki
þreifað á og séð með sinum óskyggnu
augum.
Annað dæmi má nefna af mörgum,
þegar Hrollaugur sonur Rögnvalds
Mærajarls fór til lslands með fjölskyldu
sína að ráði Haralds konungs. Hann
kom austur að Horni og skaut þar fyrir
borð öndvegissúlum sínum og bárust
þær á land í Hornafirði, en hann rak
undan og vestur fyrir land. Hann fékk
harða útivist og tók loks land i Leiruvogi
á Nesjum. Þar var hann fyrsta veturinn
en þá frétti hann til öndvegissúlna sinna
og fór austur að leita þeirra. Hann var
annan vetur undir Ingólfsfjalli. Síðan fór
hann austur í Hornafjörð og nam land
austan frá Horni til Kviar.
Þannig blasa þessar staðreyndir við
okkur á fyrstu blaðsíðum Landnámu. I
fyrsta kapítula hennar er sagt frá því, að
Garðar Svavarsson hélt í norðurveg að
leita Snælands „að tilvísun móður
sinnar framsýrmar". Og þegar við
flettum blöðum Islendingasagna rekur
hver frásögnin aðra og jafnvel draumar
skipa þar öndvegissess og mikið niark á
þeim tekið í önn hversdagslífsins. Enn
segir Landnáma: Hrafnkell hét maður
Hrafnsson. Hann kom út síðla
landnámstíðar. Hann var hinn fyrsta
Herbert vildi
leggja sinn skerf
til kvöldsins.
54 Vikan 21. tbl.‘
vetur í Breiðdal, en um vorið hélt hann
til fjalls. Hann áði í Skriðudal og
sofnaði. Þá dreymdi hann, að maður
kom að honum og bað hann upp að
standa og fara braut sem skjótast. Hann
vaknaði og fór á braut. En er hann var
skammt kominn þá hljóp ofanfiallid allt
og varð undir skriðunni göltur og
griðungur er hann átti.”
Helgi magri, sá er nam Eyjafjörð, er
sagður hafa gengið til fundar við Þór, þá
er Island reis úr hafi, og spurt hann hvar
land skyldi taka, en fréttin visaði honum
norður um landið og var því ráði hlýtt.
Hrólfur sonur Helga magra mun hafa
verið því vanur að faðir hans ráðgaðist
við dulræn öfl og hlýddi þeim, því hann
spyr í hálfkæringi, hvort Helgi myndi
halda norður í Dumshaf, ef Þór visaði
honum þangað, „því skipverjum þótti i
mál úr hafi og orðið áliðið mjög sumars”.
En Helgi lét ekkert aftra sér, hélt norður
fyrir land, reisti þar bú og kenndi bæ
sinn við hvita Krist og bjó i Kristsnesi til
æviloka.
Á fyrstu öldum Islandsbyggðar hefur
skyggnigáfan liklega verið tiltölulega
algeng með forfeðrum okkar, því oft er
sagt frá ófresku fólki. En svo voru þeir
menn nefndir sem sáu það sem öðrum
var hulið og þó hefur áreiðanlega fæst af
því veriði leturfært.
Einnig eru margar frásagnir til af
mönnum sem „forvitrir” voru kallaðir
og minnist ég i þvi sambandi Gests
Oddleifssonar. Eitt sinn sótti hann
haustboð til Ljóts hins spaka, sem bjó á
Ingjaldssandi. Þar var staddur
austmaður nokkur sem fylgdi Gesti á
leið og studdi hann á hestinum þegar
hann hrasaði. Þá mælti Gestur: „Happ
sótti þig nú, en brátt mun annað, gættu
að þér að joér verði það eigi að óhappi.”
Á leiðinni heim fann austmaðurinn
silfur og tók af því tuttugu peninga og
ætlaði að fela til síðari tima. En þegar
hann svo leitaði síðar fann hann ekki
féð. en hins vegar tók Ljótur hann,
þegar hann var að greftri, og gerði
honum þrjú hundruð fyrir hvern pening.
Ég leyfi mér að giska á að þarna og
víða annars staðar hafi dulrænir
hæfileikar verið að verki. Sjáandinn sér
og heyrir það sem öðrum er hulið.
Mig langar að minnast í þessu
sambandi ekki ómerkari manna en
tveggja Skálholtsbiskupa, en i það
embætti völdust að jafnaði hinir
lærðustu og vitrustu menn sem völ var á
i prestastétt landsins. Báðir voru joessir
menn dulspakir og skyggnir.
Sá fyrri þeirra var séra Sveinn Péturs-
son, sem nefndur var hinn spaki. Hann
sat á biskupsstóli 1466-1476. Hann var
mjög dulrænn og framsýnn og hafa lifað
með þjóðinni margar sögur um það |x>
hér sé ekki tími til að rekja það. Hér skal
aðeins minnt á það að honum var svo
ljós framtið Skálholtsstaðar eftir sinn
dag að hann sagði fyrir um að fyrsti
biskup eftir sig myndi sitja lengi á stóli,
annar hýsa staðinn vel, sá þriðji draga
mikinn grenivið að stað og kirkju og
með þ>eim fjórða myndu koma siða-
skipti. Allt þetta gekk nákvæmlega eftir.
Hinn Skálholtsbiskupinn, sem ég ætla
að nefna hér. var Oddur biskup Einars-
son, sem sat stólinn á árunum 1589-
1630, eða lengst allra sem setið hafa á
biskupsstólum Islands að Guðbrandi
Þorlákssyni Hólabiskupi einum undan-
skildum.
Oddur hafði miklar og þroskaðar
dulargáfur til að bera og eru margar
sögur til um forspár hans. Þótti mönn-
um sem hann sæi gegnum holt og hæðir.
I Biskupasögum Jóns Halldórssonar
frá Hítardal er honum lýst með þessum
hætti: Hann var á jxim timum haldinn
lærðasti maður hér á landi i framandi
tungumálum og lærdómslistum, sérdeilis
i stjörnumeistarakúnst. Hann var
guðhræddur, siðprúður, hófsamur,
hógvær, Ijúflyndur, litillátur og stór
lukkumaður. Oddur hafði meðal annars
numið stjörnufræði hjá stjörnu-
spekingnum Tycho Brahe á Hveðn.
Unni hann mjög þjóðlegum fróðleik og
átti mikið safn bóka og handrita, en þvi
miður eyðilagðist mikið af þvi í staðar-
brunanum mikla í Skálholti á öskudag
1630.
Til marks um fjarskyggnihæfileika og
forspárgáfu Odds biskups skulu hér
sagðar tvær stuttar frásagnir úr Biskupa-
sögum Jóns Halldórssonar.
Séra Sigfús i Hofteigi, sonur séra
Tómasar Ólafssonar að Hálsi í Fnjóska
dal. var smásveinn herra Odds á sínum
ungdómsárum. Dag nokkurn um sumar,
nálægt fráfærum. var hann einn hjá
Oddi í biskupsstofunni í Skálholti. Sat
biskup við borð, studdi hönd undir kinn
sér og brosti, en mælti síðan: „Fúsi,
viltu að ég segi joér hvað konuefni þitt er
að gera núna?" Hinn kvað óvist sér yrði
auðið að eignast konu. Biskup svaraði:
„Víst liggur það fyrir jtér að þú munt
kvongast. Get ég sagt þér hver hún er og
hvað hún er nú að gera. Það er dóttir
hans Eiríks í Bót i Fljótsdalshéraði. Hún