Vikan - 25.02.1988, Blaðsíða 18

eftir völdum til bjargar þjóð
sinnar og til hreinsunar hins
mikla norræna kynstofns.
Reyndar voru þetta markmið
Hitlers en aðeins sem órjúfan-
lega tengd yfirráðum hans sjálf.
Hann var tilbúinn að fórna
þýsku þjóðinni á altari eigin
metnaðar ef það færði honum
meiri vöjd. _______
Enn þann dag í dag vekur
nafn Hitlers ugg í brjóstum
fólks. Enn þann dag í dag er
hann persónugervingur skugga-
hliða stjórnmálanna, þess sem
við forðumst að ræða og viljum
helst ekki vita af. Lykillinn að
velgengni Hitlers er þó líklega
fólginn í því að hann gerði sér
engar grillur um eðli stjórnmál-
anna heldur skildi það til hlítar:
...að seilast eftir völdum,“ eins
og þýski fræðimaðurinn Max
Weber komst að orði um eðli
stjórnmálanna. Ekki er hægt að
ásaka Hitler um tvískinnungs-
hátt í þeim efhum því fýrirætl-
anir sínar og markmið hafði
hann sett ffarn í bókarformi,
bókinni Mein Kampf, allnokkru
áður en hann náði að fóta sig í
þýskum stjórnmálum. En þrátt
fyrir að Hitler væri samkvæmur
sjálfúm sér þá var hann það ein-
ungis í þrotlausu starfi til að öðl-
ast viðurkenningu sem hinn eini
og óvéfengjanlegi foringi þýsku
þjóðarinnar. Til að ná því mark-
miði sínu beitti hann öllum
þeim brögðum og stjórnmála-
kænsku sem hann bjó yfir og á
því sviði sýndi hann djöfullega
snilligáíú. Ymsir hafa orðið til að
lýsa kynnum sínum af honum.
Breski blaðamaðurinn Vernon
Bartlett, skrifaði svo um kynni
sín af Hitler:
Ég og margir fleiri sem tóku
viðtöl við hann vorum í fyrstu
hugfangnir á því hve hann var
einlægur en það rann upp fyrir
okkur síðar að hann var aðeins
einlægur í þeirri trú að það yrðu
örlög hans að stjórna allri ver-
öldinni.
Hitler stefhdi alltaf að vopn-
uðum átökum, stríði, enda var
það forsenda þess að Þýskaland
gæti þanist til austurs í kröfu
sinni á Lífsrými, Lebensraum.
Velgengni Hitlers og nasista gat
aðeins leitt til eins: undirbún-
ings fýrir stríð. Rómverska ljóð-
skáldið og ádeiluhöfundurinn
Hóras (65-8 f.kr) komst nærri
sannleikanum þegar hann skrif-
aði: Vis consili expers mole ruit
sua; Nakið vald án visku fellur af
sjálísdáðum og það leið ekki á
löngu þar til fór að hrikta í stoð-
um Þriðja ríkisins.
18 VIKAN
Foringinn og þjóðin
Þegar litið er á sögu Þriðja
ríkisins og hvernig þýska þjóðin
fylgdi Hitler, spyrja margir sig
eflaust þeirrar spurningar hvers
vegna allt þetta fólk fýlgdi for-
ingja sínum svo blint. Við því er
ekkert einfalt svar en þó má
benda á að almenningur gerði
sér alls enga grein fyrir því út á
hvaða brautir Hitler var að leiða
hann. Hann stóð í þeirri mein-
ingu að Hitler væri bjargvættur
þjóðarinnar, maðurinn sem
hefði leitt hana frá skömm
Versalasamninganna, frá erfið-
leikum óstöðugs efhahagslífs og
til upphæða virðingar og vel-
sældar.
Þegar á allt er litið verður
velgegni Hitlers að teljast
pólitískt og áróðurslegt kraíta-
verk, reyndar úthugsað og þaul-
skipulagt því á yngri árum hans
var fátt eða ekkert sem benti til
hennar. Hann var misheppnað-
ur að flestu leyti, atvinnulaus og
hálfgerður flækingur sem fallið
hafði á inntökuprófi i listahá-
skóla. En örlögin gripu inn í og
þegar fyrri heimsstyrjöldin skall
á fékk hann inngöngu í þýska
herinn. Honum hugnaðist her-
mennskan og þar fann hann til
sín eftir rótleysið, niðurlæg-
inguna og erfiðleika Vínarborg-
aráranna. Að stríði loknu var
hann án fjölskyldu, heimils, at-
vinnu og framtíðar. Hann tók
því fýrsta starfinu sem honum
var boðið, hjá stjórnmáladeild
þýska hersins og starfaði þar
sem leiðbeinandi og hafði auk
þess hinn vafasama starfa njósn-
ara eða „sögusmettu". Talið er
að hann hafi verið á ferli sem
slíkur þegar hann var sendur á
fund hjá hinum litla flokki nas-
ista sem lásasmiðurinn Anton
Drexler að nafhi hafði stofhað.
Það leið ekki á löngu áður en
Hitler gerði sér grein fýrir þeim
möguleikum sem þessi litli
flokkur gæti átt fyrir sér. Árið
1920 var hann kjörinn formað-
ur flokksins og hóf þrotlaust
starf að uppbyggingu hans.
Hitler náði fótfestu með lög-
legum hætti. Nasistaflokkurinn
fékk mikið fylgi í þingkosning-
unum 1933 og í ffamhaldi þess
var Hitler tilnefndur kanslari af
forseta Þýskalands, hinum aldna
Hindenburg. Þetta gerði mikið
til þess að réttlæta kröfur hans
þegar hann færði sig æ lengra
upp á skaftið og sölsaði undir
sig öll völd í ríkinu þar til hann
stóð uppi sem einvaldur, ein-
ræðisherra. ímynd Hitlers þegar
hann stóð á hátindi valda sinna
þekkja allir: Vatnsblá starandi
augun, dáleiðslumagn mannsins
sjálfs, óreiðulegur hárlokkur og
yfirvaraskeggið (hið fýrra var
tákn listrænnar snilligáfii og hið
seinna tákn hinnar prússnesku
hernaðarhefðar). Allt hafði sín
áhrif, hvernig hann stóð með
hægri hönd útrétta í nasista-
kveðju og þá vinstri þéttingsfast
um beltissylgjuna sem átti að
tákna staðfestu en var í raun til
þess að hylja skjálfta handarinn-
ar. Þeir sem lesa sagnfræðibæk-
ur fa þá mynd af Hitler að hann
hafi verið hrotti og skálkur en
einkaritarar hans sem unnu með
honum þau tólf ár sem hann var
við völd geta þess hve hann hafi
haft fágaða framkomu og dá-
sama kurteisi hans og persónu-
töfra. Hvor myndin af Hitler er
sönn? Sennilega verða báðar að
teljast það því einn af pólitísku
kostum hans var að hann var fá-
dæma góður Ieikari og gat
brugðist við kringumstæðum
með hárréttri framkomu miðað
við aðstæður. ímynd hans
breyttist nokkuð eftir því sem
leið á feril hans en alltaf bar þó
mikið á ræðuskörungnum nema
ef vera skyldi rétt síðust misseri
ævi hans. Aldrei fyrr hafði hug-
myndinni um ímynd stjórn-
málamannsins verið beitt á því
sviði með jafn árangursríkum
hætti og við að skapa goðsögn-
ina um Hitler.
Þýska þjóðin hafði ekki
reynslu sögunnar til að styðjast
við og gat því ekki verið vitur
„eftirá" eins og nútíma sögu-
skoðarar hafa tilhneigingu til að
vera. Ýmsir hafa orðið til þess
að leiða rökum að því að skýr-
ingu á þorsta Hitlers í völd sé að
finna í fræðum Freuds, að valda-
leit Hitlers hafi verið uppfylling
tóms er óheillarík æska, óöryggi
og ótti sköpuðu. Skýringar
þeirra fræða á hvernig sálartómi
Hitlers tókst að skapa með hon-
um viljastyrk til að fýlla upp í
það, fýlgja almennt ekki né
heldur skýra velgengni hans á
stjórnmálasviðinu.
En hvernig fór Hitler að því
að fá stuðning þýsku þjóðarinn-
ar þó hann leiddi hana út í styrj-
öld sem hann jafhvel vissi að
lokum að hún ætti enga leið
með að sigra? Jú, skýringin felst
m.a. í því að Hitler tókst að
halda lífskjörum þjóðarinnar
uppi þar til leið á styrjöldina og
það var fyrst þá sem fór að gæta
þreytu meðal hennar.
Það sem gerði mikið til að
styrkja vald Hitlers yfir þjóðinni
var snilldarleg notkun áróðurs
undir forsjá hins mikla meistara
þeirra fræða, Jósefs Göbbels.
Öllum ráðum var beitt til að
hafa áhrif á almenningsálitið.
Blöð, leikhús, kvikmyndir, út-
varp voru meðal þess sem beitt
var án minnsta hiks til fram-
gangs málstaðnum. Ritskoðun
var viðhöfð og fjöldafundir voru
haldnir til þess að sýna fram á al-
gjöra samstöðu þjóðarinnar
með foringja sínum. Þeir fundir
og ræður foringjans voru haldn-
ar að kvöldlagi. Hitler áleit að
aðeins á kvöldin væri hægt að
byggja um rétt andrúmsloft
spennu og eftirvæntingar. Til-
gangur fjöldafúnda Hitlers var
að mála upp mynd styrkleika og
samstöðu þjóðarheildarinnar
gagnvart stöðugum ógnunum
og utanaðkomandi hættum
gagnvart þjóðinni. Samstöðu var
þannig lýst áður en það varð
lióst hvað samstaðan gekk út á.
Aheyrendum var ekki sagt það
heldur var múgurinn neyddur
til að sýnast og sýningin skapaði
söguna. Þetta var afnám ákveð-
ins frelsis sem Hitler taldi nauð-
synlegt í múgstjórnmálum.