Vikan - 08.02.1990, Síða 27

eftir
Hendur hennar voru heitar og ennið log-
andi heitt og augun sorgmædd og tóm.
Þegar ég talaði við hana svaraði hún mér
en ég man ekki lengur um hvað við
ræddum. Ég hef gleymt öllu, öllu, öllu.
Hún dó og ég man eftir síðasta veikburða
andardrætti hennar. Hjúkrunarkonan
sagði:
- Ó!
Og ég skildi. Ég skildi.
Ég veit ekki meira. Ekkert. Ég man eftir
presti sem sagði:
— Var hún ástmey yðar?
, Mér fannst hann móðga mig. Fyrst hún
var dáin hafði hann engan rétt til að segja
svona nokkuð. Ég vísaði honum á dyr. Það
kom annar mjög vingjarnlegur og blíður
og ég táraðist þegar hann talaði um hana.
Ég var spurður hvers ég óskaði í sam-
bandi við jarðarförina en ég man ekki
hvað ég sagði. Hins vegar man ég eftir kist-
unni og hamarshöggunum þegar hún var
negld aftur. Ó guð!
Það komu nokkrir — vinir og ættingjar.
Ég dró mig í hlé og lagði á flótta. Næsta
dag fór ég mína leið.
í gær kom ég aftur til Parísar og sá íbúð-
ina mína. — íbúðina okkar, rúmið okkar,
húsgögnin okkar, allt sem menn láta eftir
sig þegar dauðinn hefur knúið dyra. Þá
varð ég aftur gripinn slíkri skelflngu og
vonleysi að ég var að því kominn að opna
gluggann og fleygja mér út á götuna. Ég
gat ekki lengur verið hér innan um þessa
hluti. Ég tók hatt minn og ætlaði að fara
mína leið. En þegar ég var rétt kominn að
dyrunum rak ég augun í spegilinn hennar
í forstofúnni. Hún hafði sjálf hengt hann
þarna upp til þess að geta á hverjum degi
skoðað sig í krók og kring — sérstaklega
þegar hún fór eitthvað út. Þá þurfti hún að
athuga vel hvort fötin færu vel og væru
falleg, allt frá litlu skónum og upp í
hattinn.
Ég stóð fyrir ffaman þennan spegil sem
svo oft hafði speglað hana, svo oft að hann
hlaut að geyma mynd hennar. Mér fannst
ég elska þennan spegil. Ég kom við hann.
Hann var ískaldur. Ó, þessi minning! Þú
skuggalegi spegill, brennandi spegill,
hræðilegi spegill sem lætur mig líða slíkar
kvalir! Hversu hólpinn er ekki sá maður
hvers hjarta gleyrriir öllu sem í því var
geymt; öllu sem þar hefur gerst; öllu sem
þar hefúr speglast eða endurspeglast —
hjarta sem getur gleymt ást sinni?
Hugsunarlaust og gegn vilja mínum
gekk ég út í kirkjugarðinn. Ég fann einfaida
gröf hennar, hvítan marmarakross sem á
voru letruð þessi orð:
- Hún elskaði, var elskuð og dó.
Þarna niðri liggur hún. Hvað það var
hræðilegt! Ég lá hér og snökti með ennið
við jörðina, lá lengi, lengi. Þá veitti ég því
eftirtekt að farið var að skyggja og varð
gripinn einkennilegri, brjálæðislegri ósk,
ósk hins örvinglaða elskhuga. Mig langaði
til að dveljast hér um nóttina og gráta við
5MÁ5AGA
Guy de Maupassant
gröf hennar. En áreiðanlega yrði tekið eftir
mér og ég rekinn út samstundis. Hvernig
átti ég að fara að þessu? Ég fékk góða
hugmynd, stóð á fetur og fór að ganga um
þennan bæ hinna dauðu. Ég gekk og gekk.
Ég hugsaði um hversu lítill þessi bær væri
í samanburði við hinn sem við bjuggum í.
Og samt eru hinir dauðu miklu fleiri en
þeir sem lifa. Við verðum að hafa há hús,
breið stræti og mikið rými fyrir fjórar kyn-
slóðir sem samtímis líta ljós dagsins,
drekka vatnið úr lindunum, vínið úr þrúg-
unum og eta ávexti jarðarinnar.
Þegar ég var kominn í annan enda
kirkjugarðsins uppgötvaði ég skyndilega
Ég þekkti hana
strax aftur, án þess að
sjá framan í hana.
Andlit hennar var hulið
líkklœðum og á
legsteininn hafði
hún skrifað...
að ég var kominn í elsta hluta garðsins, þar
sem hinir dauðu og moldin voru þegar
orðin eitt og hið sama; þar sem krossarnir
voru þegar rotnaðir; þar sem aðrir yrðu
kannski grafnir næsta dag. Hér var fallegt.
Hér voru villtar rósir og stór og dimmur
kýprusviður — þungbúinn en fallegur garð-
ur sem fékk næringu sína frá líkömum
mannanna.
Ég var einn. Aleinn. Ég faldi mig undir
þykku limi trjánna - huldist allur þykkum
og skuggalegum greinum.
Þegar aldimmt var orðið yfirgaf ég felu-
stað minn og byrjaði að fera mig varfærn-
islega ffam eftir, hægt og hljóðlega yfir
þessa jörð þar sem hinir dauðu hvíldu. Ég
gekk lengi án þess að fmna gröf hennar. Ég
ráfaði áffam eins og blindingi, þreifaði á
steinum, krossunum, járngrindunum,
skrautmyndunum og visnum blómum
kransanna. Ég las nöfnin með því að
strjúka fingri yfir bókstafina. Ég gat ekki
fúndið hana.
Það var ekki tunglskin. Ég var hræddur,
hræðilega hræddur, meðan ég gekk eftir
þröngum malarvegunum milli grafanna.
Grafir, aðeins grafir; til hægri, til vinstri,
fyrir ffaman mig, fyrir aftan mig — alls stað-
ar grafir. Ég settist á eina þeirra af því að
ég gat ekki gengið lengur. Ég skalf í hnjá-
liðunum. Ég heyrði hvernig hjartað barð-
ist í brjósti mér. Og ég heyrði líka dálítið
annað. Hvað var það? Undarlegt hljóð sem
ég hafði aldrei heyrt áður. Var þetta hljóð
innan í mér, í kolsvartri nóttinni eða niðri
í hinni leyndardómsfullu jörð, þessari jörð
sem var blönduð mannslíkömum?
Skyndilega fannst mér marmarasteinn-
inn, sem ég sat á, hreyfast. Hann hreyfðist
— sem ég er lifandi, og það var eins og
hann ætlaði að reisa sig á rönd. Ég tók
snöggt viðbragð og stökk á gröfina við
hliðina. Það var ekki um að villast. Steinn-
inn, sem ég hafði setið á, var að reisa sig á
rönd af sjálfsdáðum. Andartaki síðar kom
hinn dauði í Ijós, beinagrind sem var bog-
in í baki og hélt á legsteininum. Ég gat les-
ið á honum:
„Hér hvílir Jacques Olivant, lést sjötíu
og eins árs. Hann elskaði fjölskyldu sína,
var dagfarsprúður og heiðarlegur og dó í
trú á lfelsara sinn.“
Hinn dauði las þetta líka. Að því búnu
tók hann lítinn stein upp af malarveginum,
lítinn, oddmjóan stein og byrjaði varfærn-
islega að strika yfir bókstafina. Hann gerði
þetta hægt og rólega og virti fyrir sér stað-
inn með tómum augntóttunum. Síðan
skrifaði hann með oddmjóum enda beina-
kögguls, sem einu sinni hafði verið vísi-
fingur hans, með sjálflýsandi stöfum, eins
og þegar drengur skrifar með fosfór á
vegg:
„Hér hvílir Jacques Olivant sem lést
sjötíu og eins árs. Hann flýtti fýrir dauða
föður síns til þess að geta erft eignir hans.
Hann skapraunaði konu sinni, píndi börn-
in sín, sveik náunga sína, féfletti hvern ein-
asta mann sem hann gat komið nálægt og
dó glataður maður.“
Þegar hann hafði lokið við þetta stóð
hann grafkyrr og virti fyrir sér verk sitt. Og
þegar ég sneri mér við sá ég að allar grafir
stóðu opnar. Allir hinir dauðu höfðu stigið
upp úr þeim og allir höfðu strikað út þau
orð sem eftirlifendur höfðu valið þeim og
látið höggva á legsteina þeirra. í staðinn
höfðu þeir letrað sannleikann. Og ég sá að
allir höfðu skapraunað sínum nánustu, að
þeir höfðu verið illa innrættir og óheiðar-
legir, hræsnarar, rógberar, lygarar, skúrkar
— að þeir höfðu stolið og svikið, að þeir
höfðu gerst sekir um alls konar óheiðar-
leika — þessir góðu feður, þessar tryggu
eiginkonur, þessir elskulegu synir, þessar
hreinlífu dætur, þessir heiðarlegu kaup-
sýslumenn, allir þessir menn og konur,
sem sagt var um að lægju óbætt hjá garði.
Allir skrifuðu á legsteina sína sannleikann,
sinn eilífa dóm - hinn skelfilega, heilaga
sannleika sem hafði sofið vært í undirvit-
undinni á meðan þeir lifðu.
Mér datt í hug að einnig hún hlyti að
hafa skrifað eitthvað á sinn legstein. Ég
fann ekki lengur til minnstu hræðslu innan
um opnar líkkistur, líkama og beinagrind-
ur. Ég hraðaði mér í áttina að gröf hennar,
sannfærður um að ég mundi finna hana án
nokkurra erfiðleika.
Ég þekkti hana strax aftur, án þess að sjá
framan í hana. Andlit hennar var hulið
flaksandi líkklæðum. Á marmarakrossinn,
þar sem ég hafði áður lesið: „Hún elskaði,
var elskuð og dó...“ — las ég nú:
„Dag nokkurn, þegar rigndi, gekk hún út
til að svíkja elskhuga sinn, varð innkulsa
og dó.“ □
3.TBL.1990 VIKAN 27