Vikan - 22.12.1938, Blaðsíða 13

Nr. 6, 1938
VIKAN
«
13
Bókmenntir.
Sögur og sagnir
úr Vestmannaeyjum.
Safnað hefir Jóhann Gunnar Ólafsson.
Bókaverzlun Þorst. Johnson.
f-\AÐ er kunnugt, að Jóhann Gunnar
^ Ólafsson lögfr. hefir lengi lagt mikla
stund á að kynna sér allt, er að sögu Vest-
mannaeyja lýtur, og skráð margt, er henni
viðkemur. 1 bók þessari hefir hann týnt
saman þjóðsögur og sagnir úr Vestmanna-
eyjum, frá fyrri tímum og til hins síðasta,
og kennir þar margra grasa. Þar er m. a.
fróðleiksþátta ýtarleg frásögn um „morð-
ið við Gíslakletta", sem sýnir allvel rétt-
arganginn hér á landi í sakamálum um
aldamótin 1700 og þar í kring. Ennfremur
eru þarna skrásettar ýmsar sjóferðasögur,
sjóferðabænir, lausavísnakveðskapur úr
Eyjum, auk almennra þjóðsagna.
Efnisyfirlit fylgir ekki og er það galli
á góðu og fróðlegu riti sem þessu.
Jóhann Frímann.
Fróðá.
Sjónleikur í 4 þáttum.
Þorsteinn M. Jónsson. Akureyri 1938.
EIR, sem leiklist unna, fagna í hvert
skipti og nýtt íslenzkt leikrit kemur
út og það sýnir sig, að það á líf fyrir hönd-
um á leiksviðum hér. Alltof oft hefir það
gilt um leiksýningar vorar, sem Matthías
kvað:
Hér glóa nú, gestir, á bandi
öll gullin í íslenzkum leik:
Tóm fokstrá af fjarlægu landi,
sem falla hér, visin og bleik.
íslenzku leiksviði hæfir bezt íslenzkt
leikrit. — Þetta er sannleikur, sem ekki
verður of oft sagður, en hitt er annað mál,
að gera verður sömu kröfur til hinna ís-
lenzku leikrita og þess, sem sýningarrétt
á með öðrum þjóðum.
Fróðá Frímanns er nú síður en svo „fok-
strá af fjarlægu landi“. „Nöfn flestra
persónanna og nokkur drög 'atburðanna
eru tekin að láni úr Eyrbyggjasögu, en
ýmsum sögulegum staðreyndum er þó vik-
ið við“, segir höfundurinn sjálfur. Jóhann
Frímann gerist sem sé svo djarfur að
„dramatísera“ íslendingasögu — en á því
hefir mörgum orðið hált á undan honum.
Hann gerir þó ekki tilraun til að lýsa
„sannsögulega" eins og ýmsir hafa gert
og tekist misjafnlega, allt frá Gunnari
Gunnarssyni til Thit Jensen, eða skáldlega
eins og Jóhann Sigurjónsson (Lögneren)
— hann lýsir aðeins nútíðar fólki í forn-
aldarbúningum, og er þá farið yfir lækinn
eftir vatninu, eins og danskurinn segir.Tví-
skinnungurinn í sálarlífi „skattkaupand-
ans“ er tízkufyrirbrigði nútíðar bók-
mennta — og hefði Þóroddur eins getað
verið stórkaupmaður þess vegna. Skýring-
in á ástalífi Þuríðar konu hans er líka
ákaflega nærtæk og hversdagsleg, ástin til
mannsins vegna barna þeirra beggja, er
víst að verki þann dag í dag, án þess að
til stórra átaka þurfi að koma. Eina per-
sónu leiðir höf. þó fram sem vitni fyrir
fomöldina. Sá er Þórir viðleggur og er
bráðlifandi innan um persónur, sem forn-
aldarblærinn gerir gagnsæjar og viðutan
— en þyrfti ekki að vera, ef höf. hefði sett
þær í nútíðar umhverfi. Þórir viðleggur
hefir öll einkenni þeirra dramatísku per-
sónu, sem lengst hefir lifað í íslenzkum
leikritaskáldskap og munu þar lengstum
lifa: umkomulaus auðnuleysingi, ýmist
rógtuga eins og Skammkell og Þórir, mein-
laus spekingur eins og Amgrímur holds-
veiki eða hlægilegur ræfill og umrenningur
eins og Gvendur snemmbæri. En hvers
vegna ekki Þóri viðlegg í nútímabúning
líka — eða höfum vér ekki rekist á hann á
götum Reykjavíkur eða Akureyrar? —
Þá hefði Fróðá orðið gott leikrit. L. S.
Knútur Arngrímsson.
Það vorar um Austur-Alpa.
Steindórsprent h.f. Reykjavík 1938.
I ÞESSARI bók lýsir Knútur Arngríms-
son kennari aðdraganda þeirra stór-
viðburða, sem gerðust í marzmánuði 1938,
er Austurríki sameinaðist Þýzkalandi á
fullkomlega friðsamlegan hátt, án þess að
úthellt væri dropa af blóði, — að því leyti
einstæðri byltingu í sögunni. Svo samhuga
var austurríska þjóðin í þessu máli og með
svo miklum fögnuði og hátíðahöldum fór
þessi einkennilega bylting fram, að höf-
undur finnur henni ekki annað meira við-
eigandi nafn en það, að kalla hana syngj-
andi byltingu, og mun höfuðeinkennum
hennar varla betur lýst en með þeim orð-
um. Höfundur skýrir ýtarlega frá Versala-
samningunum að því, er tekur til Þýzka-
lands og Austurríkis, og rekur sögu' þeirra
í stórum, ljósum dráttum fram til ársins
1938. Verður við þann lestur eigi aðeins
eðlilegt, heldur í raun og veru sjálfsagt og
óhjákvæmilegt, að til þess hlyti að draga
að ríkin sameinuðust, enda hafði Austur-
ríki óskað þess með almennri atkvæða-
greiðslu þegar árið 1919, þótt sigurvegar-
arnir í Versölum tækju ekkert tillit til
þess.
Tilgangi höfundar með riti þessu verð-
ur bezt lýst með orðum hans sjálfs. Hann
segir: „Ég tókst á hendur að skrifa þessa
bók, af því mér skilst, að þessi atburður
muni lengi í minnum hafður. Ég get hugs-
að mér, að þegar frá líður, muni ýmsum
hér á landi, sem lesa um hann fáeinar lin-
ur í mannkynssöguágripi, leiki forvitni á
að vita um nánari tildrög hans og helztu
aðstæður. En það sem birzt hefir um þetta
efni á íslenzku, hefir aðeins verið laus-
legur fréttatíningur, þar sem erfitt er að
greina sundur, hvað er aðalatriði og hvað
aukaatriði og hvað lítt áreiðanlegar flugu-
fregnir.“
Bókin er rituð af eindreginni velvild í
garð Þýzkalands og samúð með Þjóðverj-
um. Hún er vel byggð upp, og aðalatriði
koma skýrt fram. Hún sýnir ótvírætt, að
sameining þessarra tveggja ríkja var sögu-
leg nauðsyn. Bókin er tvímælalaust skilorð-
asta frásögn um þessa atburði, sem til er
á íslenzku. Síðasti kafh bókarinnar er
ferðasaga höfundar um Austurríki í júní
og júlí síðastliðnum. Þar er margt vel og
skemmtilega sagt og athugað. Nokkurar
góðar myndir eru í bókinni og frágangur
allur hinn prýðilegasti.
Guðni Jónsson.
íslenzk fyndni VI.
150 skopsagnir með myndum.
Safnað og skráð hefur Gunnar Sigurðs-
son frá Selalæk. Reykjavik 1938.
AÐ var að mörgu leyti góð hugmynd,
sem Gunnar Sigurðsson fékk, þegar
hann tók að gefa út þjóðlega, íslenzka
fyndni og skopsögur. Úr þessu fyrirtæki
er nú orðið skemmtilegt ársrit, sem vafa-
laust verður verðmætt og eftirsótt með tíð
og tíma. Er VI. bindi ritsins nýkomið í
bókaverzlanir og gefur sízt eftir þeim
fyrri. Eru í ritinu að þessu sinni m. a. um
þrjátíu skopvísur, ortar við ýms tækifæri
og auka þær á f jölbreytni bókarinnar. Eru
sumar þessara vísna eftir gamla og góða
höfunda, svo sem Pál Ólafsson og Andrés
Björnsson, en aðrar bera það með sér að
vera samtíðarskáldskapur eins og t. d.
þessi „bílvísa" eftir L. R. Kemp:
Gunnhildur er góð og reykir „Fíl“.
Gaman væri að taka frúna í bíl,
halla sér í hennar mjúka fang,
hætta að keyra, en sjálfur fara í gang.
Nokkrar góðar teikningar eru í ritinu
eins og verið hefir að undanförnu og
mættu þó gjarnan vera fleiri.
Björn flugmaður
heitir drengjabók, sem Skógarmenn K. F.
U. M. hafa nýlega gefið út.
Eftir að hafa lesið bókina, þá get ég
með góðri samvizku mælt með henni sem
góðri bók. Sagan um Björn og félaga hans
er bæði spennandi og viðburðarrík, en ein-
mitt slíkar sögur eru drengjum að skapi.
Skógarmenn hafa aldrei fyrr gefið út
bók, en sala bókarinnar hefir þegar sýnt,
að þessi tilraun ætlar að fara vel úr hendi,
og er það gleðilegt þegar drengir, sem
keppa að ákveðnu marki, sjá einhvern
ávöxt áhuga síns.
Gunnar Sigurjónsson cand. theol hefir
þýtt söguna. Bókin er í fallegu og góðú
bandi. Sgj.