Menntamál - 01.01.1945, Blaðsíða 7

MENNTAMAL
3
í frjálsu landi. En til þess þarf vissulega meira en orðin
ein, hversu glæsileg sem þau eru og eyrum þekk. Sízt
vil ég gera lítið úr þeirri merkilegu staðreynd, að við
höfum sjálfir átt þess kost að lýsa yfir fullu frelsi og
sjálfstæði lands og þjóðar og hlýtt á viðurkenningu þess
af vörum stórþjóðanna. En hins er ekki að dyljast, að
þar með er ekki allt fengið. Frjáls getur engin þjóð orðið
í raun og veru fyrir yfirlýsingar einar. Viðurkenning í
orði er að vísu mikils virði, en hitt er þó óendanlega
mikils meira virði, að þjóðin þekki sjálf og viti, hvað til
hennar friðar heyrir, að hún verður því aðeins frjáls
þjóð til frambúðar, að hver einstaklingur hennar sé frjáls
maður í þess orðs fullu merkingu. Lítum nú í eiginn
barm. Erum við frjálsir menn í hugsunum, orðum og
athöfnum? Hræddur er ég um, að margur verði að svara
þeirri spurningu neitandi, ef hann á að svara sannleik-
anum samkvæmt. Og hver er þá leiðin til þess að vinna
frelsið, verða frjáls og vera það til frambúðar? Bezta
svarið við þeirri spurningu, sem ég þekki, eru hin fornu
orð, sem valin voru að einkunnarorðum Alþingishúss ís-
lands, þegar það var reist, sömu orðin, sem letruð standa
í kapellu háskólans, einkunnarorð æðstu mennta og menn-
ingarstofnunar þjóðarinnar, orðin, sem Jesús Kristur
mælti við þá Gyðinga, sem tekið höfðu trú á hann: Sann-
leikurinn mun gera yður frjálsa. Þau orð mættu og ættu
að standa skíru letri fyrir sjónum hvers manns, sem telj-
ast vill og verða vill frjáls þegn í frjálsu landi. Sú þjóð
ein, sem sannleikanum þjónar, getur frjáls orðið bæði í
orði og á borði.
En hvað er sannleikur? Svo var spurt forðum og þótti
ófróðlega spurt. Hver er sá sannleikur, sem megnar að
gera menn frjálsa? Það fer fjarri því, að sannleikurinn
sé alltaf auðþekktur eða auðfundinn. Því er það fögur
áminning til eftirbreytni, sem einhver fyrsti vísindamaður
á þessu landi lét eftirkomendum sínum í té: Að skylt