Menntamál - 01.01.1945, Blaðsíða 8

4
MENNTAMÁL
sé að hafa það heldur, er sannara reynist. Þessi orð fela
það í sér, að sannleiksleitin getur verið erfið og sannleik-
urinn vandfundinn jafnvel glöggskyggnum mönnum, sem
leita hans af alúð.
Ég hygg, að hugtakið sannleikur í orðum Krists, sem
ég vitnaði til, sé mjög víðtækt. Það felur í sér miklu meira
en það, að segja satt, en ekki ósatt. Sannsöglin ein er þó
ærið erfitt viðfangsefni. En hugtakið felur einnig í sér
það, að vera sannur í hugsun og sannur í athöfnum,
sannur gagnvart sjálfum sér, sannur gagnvart öðrum,
láta alltaf stjórnast af því, sem samvizka og sannfæring
segir, að rétt sé, en breyta aldrei á móti betri vitund.
Þann mann, sem því marki nær, gerir sannleikurinn frjáls-
an. En það mark er fjær öllum þorra manna en virðast
kann í fljótu bragði. Það kostar mikinn sjálfsaga, mikla
þrautseigju og margar fórnir að ná því marki.
Leitin að sannleikanum er oft löng og erfið. Langur
og erfiður námsferill er órækt vitni þess. í raun og veru
er allt nám leit að sannleika. Sagan, landafræðin, nátt-
úrufræðin geyma brot af sannleikanum um það, sem hefur
gerzt og gerist í heiminum, bæði meðal manna og í nátt-
úrunni, og svo mætti fleira telja. Það er augljóst mál hverj-
um manni, hversu mikið erfiði það er að tileinka sér
þann sannleika. Sú leit er endalaus, því að hver úrlausn
fæðir af sér nýtt viðfangsefni.
En sannleiksleitin er einnig örðug á öðrum sviðum. Og
oft er hægara að koma auga á það, sem ekki er sann-
leikanum samkvæmt, heldur en sannleikann sjálfan. Það
finnum við bæði með sjálfum okkur og í viðurskiptum
við aðra menn. Við erum ekki alltaf sönn gagnvart sjálf-
um okkur. Sjálfsblekking er algengari en margur heldur,
og hún er til í ýmsum myndum. Einn vantreystir sjálf-
um sér og elur með sér þá sannfæring, að hann sé minni
máttar en hann er í raun og veru. Annar oftreystir sjálf-
um sér og telur sér allt fært, en stendur fastur í fyrstu