Bjarmi - 01.03.1999, Blaðsíða 21

Þegar þeir bræður eru komnir til
Nangijala kemur þó brátt í ljós að lífið
þar er ekki eintóm sæla og áhyggjuleysi.
Þar sem þeir búa, í Kirsuberjadal, er að
vísu gott að vera en í hinum dalnum í
Nangijala, Þymirósadal, er fólkið óham-
ingjusamt vegna þess að það er ekki
lengur frjálst, þar ríkir harðstjórinn
Þengill, grimmur og ógurlegur. Það ríkir
því barátta milli góðs og ills, barátta
sem er upp á líf og dauða. Þegar Karl
litli spyr um orsakir þess að Þengill kom
til Nangijala og „eyðilagði allt" á Jónatan
engin svör önnur en þessi: „Sá sem gæti
nú svarað þessu, hann væri mikils vís-
ari. Ég veit ekki hvers vegna hann þarf
endilega að eyðileggja allt sem íyrir er.
Það er bara þannig" (55). Það er margt
fleira sem Karl litli á erfitt með að skilja,
t.d. hvers vegna Jónatan verður að fara
einn í hættulega för til Þyrnirósadals
þegeir hann gæti aiveg eins setið heima
við eldinn í Riddaragarði og látið sér líða
vel. Jónatan svarar því að til sé ýmislegt
sem maður verði að gera jafnvel þótt
það sé erfitt og hættulegt vegna þess að
„annars er maður ekki manneskja held-
ur bara lítið skítseiði" (62). Jónatan vill
fara einn í þessa hættulegu ferð og eftir
harðvítugar deilur þeirra Snúðs nær
Jónatan að sefa litla bróður sinn og fá
hann til að sætta sig við þessa ákvörð-
un: „Sefa mig svona nokkurn veginn.
En auðvitað endaði það með þvi að allt
fór eins og hann vildi. Ég vissi að hann
skildi allt betur en ég“ (62).
En þegar Jónatan vitjar hans nokkru
síðar í draumi, greiniiega í hættu stadd-
ur, tekur Snúður litli ákvörðun um að
leita hann uppi. Sú ferð er meginefni
sögunnar. í þeirri ferð kemst Snúður
m.a. að því hver er í raun og veru svik-
arinn í dalnum, hann lærir lausnarorðið
sem þarf að kunna til að komast inn í
Þyrnirósardal og umfram allt, hann
sigrast á eigin ótta og hugleysi og á
ómetanlegan þátt í því að Jónatan tekst
að frelsa dalinn undan hinni ægilegu
harðstjórn. Það kemur nefnilega í ljós
að Jónatan þarf á litla bróður sínum að
halda sem verður að velja hvort hann
vill vera manneskja eða „bara lítið
skílseiði“.
Það blandast engum hugur um að sag-
an er skrifuð af óvenju snjöllum rithöf-
undi sem hefur fuiikomið vafd á efni sínu
og kann að skrifa þannig að lesandi bæði
grætur og hlær með söguhetjunum auk
þess sem sagan er á köflum æsispenn-
andi. Þess ber líka að geta að þýðing Þor-
leifs Haukssonar er afbragðsgóð.
Það sem gerir söguna óvenjulega sem
barnabók er sennilega einkum það að
hin illu öfl eru mjög skelfileg og raun-
veruleg, ríki Þengils kemur kunnuglega
fyrir sjónir eins og við þekkjum af af-
spurn Þýskaland nasismans og harð-
stjórn kommúnismans svo tvö þekkt
dæmi séu tekin, dæmi sem mörg böm
hafa heyrt um og jafnvel kynnst á viss-
an hátt í sjónvarpi og kvikmyndum. Hið
illa er blákaldur veruleiki í sögunni og
það er barist upp á líf og dauða. Einmitt
þess vegna verða söguhetjumar að sýna
sanna dyggð í verki. Og sagan snýst að
miklu leyti um siðferðilega afstöðu,
hvernig maður bregst við vanda. Karl
litli er í upphafi sögunnar huglaus að
eigin mati en hann breytist og vex við
hverja raun. Hugleysi er löstur sem gel-
ur haft afdrikaríkar afleiðingar eins og
ljóst verður þegar sögunni vindur fram
— en svikult hjarta er þó miklu verra.
Sá sem svikur góða málstaðinn er fyrir-
litlegur í augum allra, hann á engan
vin. Þó em það ekki lestir og syndir sem
er aðalefni sögunnar heldur þvert á
móli dyggð alira dyggða, kærleikurinn.
ímynd kærleikans er Jónatan Ljóns-
hjarta og hann er líka ímynd Krists eins
og áður segir. Hann er hin sigrandi
hetja og hann er líka bróðirinn besti
sem engum bregst. Hann bjargar ekki
aðeins lífi litla bróður síns heldur leggur
hann einnig sjálfan sig í lífshættu til að
bjarga lífi óvinar síns. Dúfan, tákn
heilags anda, kemur einnig við sögu.
Það kemur dúfa til Snúðs þegar Jónat-
an er dáinn og hann veit að það er Jón-
atan sjálfur kominn til að hugga hann.
Þegar Snúður er leiddur inn i Þymirósa-
dal af hermönnum Þengils, alveg á
barmi örvæntingar, verður það honum
til bjargar að hann sér hús með dúfum
fyrir utan og meðal þeirra er ein hvít.
Dúfan verður honum visbending um að
leita skjóls einmitt þama og það reynist
nákvæmlega rétti staðurinn. Þama bíð-
ur hans hinn gamli og góði Matthías
sem verður þykjustu-afi hans og er
einmitt í náinni samvinnu við Jónatan.
Eflaust má sjá í sögunni fleiri tákn, t.d.
hinn hættulega Karmafoss sem svelgir
menn í sig.
Ég efast um að nokkm bami sem les
þessa bók detti í hug að hún (jalli um
trúarlegar hugmyndir og trúarlegan
veruleika. Ef til vill má spyrja hver sé
tilgangurinn með því að skrifa sögu fyrir
börn þar sem hið trúarlega er dulbúið á
þennan hátt. Þvi er til að svara að mörg
trúarleg sannindi eru oft sett fram á
óhlutbundinn (abstrakt) hátt sem böm
hafa engan þroska eða forsendur til að
skilja. í þessari sögu em persónur sem
höfða til barna og sagt frá atburðum
sem hvert barn getur séð fyrir sér. Til að
komast að kjarna eða raunverulegu
innihaldi trúarlegra fyrirbæra getur ver-
ið nauðsynlegt að flysja utan af þeim
ýmiss konar aukamerkingu sem hefur
hlaðist utan um þau í aldanna rás og
reyna þannig að sjá þau í nýju sam-
hengi. Það er sú listræna aðferð sem
hér er beitt og hún hefur oft miklu dýpri
og meiri áhrif en nokkur predikun. Ekki
má heldur gleyma því að sú skynjun og
reynsla sem barnið verður fyrir meðan
það hlustar og les jafn innihaldsríka
sögu og þessa getur síðar borið ríkuleg-
an ávöxt nýs skilnings.