Bjarmi - 01.03.1999, Blaðsíða 17

Unglingsárin einkennast aftrúarlegu uppgjöri
og endurmati með vaxandi efasemdum,
t.d. um tilvist Guðs oggildi bæna.
má álykta sem svo að enn elgi eftir að
draga úr þáttöku 9. bekkinganna og
væri einnig fróðlegt í þvi sambandi að
kanna tíðni kirkjusóknar þeirra sem
eru að byrja í framhaldsskóla.
Lokaorð
Þegar svör unglinganna sem þátt tóku í
rannsókninni eru skoðuð kemur í ljós
að bæði afstaðan til tilvistar Guðs og
mikilvægis þess að trúa á hann og enn-
fremur bænaiðkun og afstaðan til bæna
er í samræmi við það sem gera mátti ráð
fyrir út frá kenningum þróunarsálfræð-
inga og trúarlífssálfræðinga. Unglingsár-
in einkennast af trúarlegu uppgjöri og
endurmati með vaxandi efasemdum, t.d.
um tilvist Guðs og gildi bæna. Niður-
stöður könnunarinnar benda tvímæla-
laust til byrjandi endurmats og uppgjörs
af því tagi meðal unglinga í 9. bekk en
þær fela ekki í sér almenna trúarlega af-
neitun meðal þeirra og trúin virðist
skipta þá töluverðu máli. Sú spurning
hlýtur hins vegar að vakna hvað hafi
helst áhrif í því endurmati sem er að
byija. Það var ekki kannað í rannsókn-
inni. Hins vegar kemur í ljós að kirkjan
virðist fjarverandi í lífi unglinganna
einmitt á þeim árum sem það endurmat
fer fram. Reglubundin þátttaka í kirkju-
legu og kristilegu æskulýðsstarfi er kom-
in niður íyrir 10% og virðist fara minnk-
andi. Jafnframt er kristindóms- og trú-
arbragðafræðslu skólans lokið einmitt á
því aldursstigi sem vitsmunalegar for-
sendur eru í alvöru fyrir hendi til að fást
við trúarleg viðfangsefni og spumingar á
óhlutbundinn hátt. Því er full ástæða til
að velta því fyrir sér hvaða áhrif það hef-
ur á trúarlegan þroska að um leið og hið
trúarlega endurmat unglingsáranna á
sér stað eru unglingamir ekki að fást við
trúarleg viðfangsefni í skólanum og inn-
an við eitt af hverjum tíu taka þátt í
kristilegu æskulýðsstarfi árið eftir femi-
ingu. Er eðlilegl að skólinn sniðgangi
nánast alveg trúarbragðafræðslu í efstu
bekkjum gmnnskóla og í framhaldskól-
um?9 Er kirkjan úr leik? Höfðar kristi-
legt æskulýðsstarf eins og það er skipu-
lagt lítið sem ekkert til unglinga? Hvers
vegna ætli svo sé? Við þessum spuming-
um eru ekki einhlít svör. Niðurstöðumar
i svörum unglinganna við þeim spum-
ingum sem hér hafa verið kynntar hljóta
hins vegar að vekja til alvarlegrar um-
hugsunar um þær. Kirkjan getur ekki
sætt sig við það að vera fjarverandi í lífl
unglinga þegar eitt helsta mótunarskeið
lífisins hefst, bamatrúin er tekin til end-
urmats og sjálfsmynd, trú og gildismat
tekur að mótast í alvöru. Svör ungling-
anna benda alls ekki til trúarlegrar af-
neitunar. Þeir telja mörg hver mikilvægt
að trúa á Guð og þau eru mörg virkir
biðjendur. En ljóst er að vaxandi efa-
semda er farið að gæta og uppgjörið við
bamatrúna haflð um leið og þátttakan í
kirkjustarfinu er nánast horfin. Því þarf
að leita leiða til að kirkjan og kristileg
æskulýðsfélög geti tekið þátt í þvi upp-
gjöri með unglingunum þannig að það
leiði til aukins trúarlegs þroska og með-
vitaðs kristins lífsviðhorfs.
1 Sjá einkum kenningar Jean Piagets um
vitsmunaþroskann og stiggreiningu hans,
t.d. Sigurjón Björnsson 1992. Formgerðir
vitsmunalífsins: Kenningar Jean Piagets
um vitsmunaþroskann, Hið íslenska bók-
menntafélag, Reykjavík eða Ginsburg, H;
Opper, S. 1988. Piaget's Theory of In-
tellectual Development, Prentice-Hall,
New Jersey.
2 Árið 1962 varði Goldman doktorsritgerð
sína Some Aspects of Development of
Religious Thinking in Childhood and
Adolesence við háskólann í Birmingham.
Ritgerðin innihélt niðurstöður rannsóknar
hans á trúarlegum hugmyndaheimi barna
og unglinga og þroskaferli trúarlegrar
hugsunar. Hvatinn að baki rannsókn Gold-
mans var m.a. kenning Piagets um stig-
greiningu vitsmunaþroskans. Einnig átti lé-
legur árangur og ýmsir erfiðleikar við
kennslu í kristnum fræðum, ásamt and-
stöðu ýmissa kennara við hana, sinn þátt í
að hrinda rannsókn hans af stað. Doktors-
ritgerð Goldmans var gefin út í einfaldaðri
gerð í bókinni Religious Thinking from
Childhood to Adolesence (útg. Routledge
and Kegan Paul, London, 1964). Ári síðar
gaf Goldman út bókina Readiness for
Religion. A Basis for Developmental
Religious Education (útg. Routledge and
Kegan Paul, London, 1965) þar sem hann
gerir nánar grein fyrir hugmyndum sínum
og hvetur til róttækra breytinga á kennslu í
kristnum fræðum og stjórnaði í framhaldi
af því gerð kennsluefnis í greininni. Gold-
man bendir á að unglingar á skeiði óhlut-
bundinnar hugsunar séu oft mjög gagnrýn-
ir og beinist sú gagnrýni gjarnan að ósam-
ræmi milli náttúrulögmála og kristindóms
eða trúarbragða. Hann telur þetta vera
ákaflega mikilvægt aldursskeið því það er
þá sem unglingurinn getur tileinkað sér
kristindóminn persónulega og tekur gjarn-
an afstöðu til þess hvort hann vill vera
kristinn eður ei.
3 Ana-Maria Rizzuto frá Kanada hefir í bók
sinni The Birth of the Living God. A
psychoanalytic study (útg. The University
of Chigago Press, Chigago, 1979), tekið
upp þráðinn frá Sigmund Freud og Erik H.
Erikson og fleirum sem rannsakað hafa
þróun guðsmyndarinnar hjá einstaklingn-
um. Hún er i hópi þeirra sem gagnrýna
Freud fyrir að einblína um of á samband
föður og sonar í mótun guðsmyndarinnar.
Rizzuto er þeirrar skoðunar eins og
Erikson að guðsmynd barns mótist m.a. af
reynslu barnsins af sambandi sínu við
báða foreldrana en telur jafnframt að aðrir
mikilvægir einstaklingar í lífi þess komi þar
við sögu. Fyrstu tengsl einstaklingsins við
foreldrana verða ómeðvitað fyrirmynd að
öllum síðari tilfinningatengslum, einnig við
Guð. Á unglingsaldri sameinar einstakling-
urinn persónulega guðsmynd sfna ýmsum
ytri áhrifum, s.s. heimspekilegum og guð-
fræðilegum hugmyndum, rökum og trúar-
setningum sem hann kynnist. Það leiðir til
þess að nýir þættir bætast í guðsmyndina
en þeir eru að mati Rizzuto fyrst og fremst
vitsmunalegir. Rannsókn Rizzuto byggðist
á „klínískum" viðtölum og gerir hún grein
fyrir niðurstöðum sínum og kenningum í
bók sinni.
4 Þetta er í samræmi við niðurstöður úr al-
þjóðlegri rannsókn á söguvitund unglinga
sem gerð var í 26 löndum veturinn 1994-
95. Þar kemur t.d. fram að trú skiptir ís-
lenska unglinga meira máli en t.d. jafn-
aldra þeirra á hinum Norðurlöndunum. Sjá
Angvik, M og von Borries, B. (Eds.). 1997.
Youth and History. A Comparative
European Survey on Historical Conscious-
ness and Political Attitudes among Ado-
lecents. Körber-Stiftung, Hamburg, Vol. A,
s. 237 og Vol. B, s. 300.
5 Björn Björnsson og Pétur Pétursson.
1990. Trúarlíf íslendinga. (Ritröð Guð-
fræðistofnunar nr. 3), Háskóli íslands,
Reykjavík, s. 98-100.
6 Sját.d. Goldman, R. 1964. Religious
Thinking from Childhood to Adolesence, s.
52 o.áfr.
7 Sjá Goldman, R. 1964. Religious Thinking
from Childhood to Adolesence, s. 52
o.áfr., og Goldman, R. 1965. Readiness
for Religion. A Basis for Developmental
Religious Education, s. 21 og 133-134.
8 Björn Björnsson og Pétur Pétursson.
1990, s. 133-134.
9 Nefna má að könnunin sýndi að rúm 83%
þátttakenda voru þeirrar skoðunar að
kenna ætti kristin fræði í grunnskólum.
Hlutfallið lækkar þó eftir aldri eða úr 96,5%
í 5. bekk í 68,6% í 9. bekk. Þrátt fyrir það
eru það ekki nema 18% unglinganna í 9.
bekk sem telja kristinfræðikennsluna (
skólanum of mikla. 64% álíta að hún sé
mátuleg og 17% að hún sé of lítil. í rann-
sókn Björns og Péturs (1990, s. 83-84)
kemur fram að um þriðjungur svarenda tel-
ur að kristinfræðikennsla í grunnskólum sé
hæfileg eins og nú er og þriðjungur að hún
mætti vera meiri eða samtals um 68%. Að-