Heima er bezt - 01.04.1951, Síða 5

Nr. 2
Heima er bezt
37
Sögn og saga:
Þáttur af Tungu-Halli
E. S. Wium skrásetti
Að vestan lieitir mikið ritsafn, senr Norðri hóf útgáfu á 1949. Eru i þessu
safni birtar sögur og sagnir, sem Vestur-íslendingar hafa skráð, en Arni Bjarna-
son, Akureyri safnað. Þáttur sá, sem hér birtist, er tekinn úr 3. bindi safnsins,
sem kernur út í vor. Hér er aðeins um að ræða kafla úr þættinum af Tungu-
Halli, en þátturinn allur er hinn merkasti, sem og aðrir þættir í bókinni.
HALLUR í Tungu í Dalamynni,
eða „Tungu-Hallur“, eins og
hann var venjulega nefndur af
almenningi, mun hafa verið einn
af hinum allra-einkennilegustu
íslendingum á sinni tíð. Hann
var almennt talinn merkilegasti
maðurinn, er lifði í norðurhluta
ísafjarðarsýslu um og eftir lok
18. aldar. Hann var sá eini af al~
þýðuhópnum, er þótti verulega
fær um hafa emhættisstörf á
hendi, enda var þá eigi lærðum
monnum á að skipa, utan prest-
um. Hann var hreppstjóri í sveit
sinni um fjölmörg ár og hafði
auk þess umsjón á eignum
Kirkjubóls-kirkju í Langadal
o. fl.
Eitthvað mun þó hafa verið
bogið við reikningshaldið hjá
honum, því að þegar biskup ís-
lands, sem þá var, leit yfir bæk-
ur hans í vísitasíuferð sinni um
Vestfjörðu, var í þeim býsna
margt, er hann eigi skildi. En
Hallur stóð hvergi ráðalaus.
Hann neytti þá mælsku sinnar,
er þótti með afbrigðum. Þuldi
hann upp fyrir biskupi langar
romsur, þessu og hinu til skýr-
ingar, er stóð í bókinni. Og var
það allt svo kímilega saman sett,
að biskup gat ekki varizt hlátri.
Það var eitt sinn á heimleið, að
biskup var spurður að því,
hvernig honum hefði geðjazt að
Tungu-Halli.
„Nú, það er annað hvort,“
mælti biskup, „að Tungu-Hallur
er sá vitlausasti maður, sem til
er á Vesturlandi, eða hann er sá
allra vitrasti, er ég hefi nokkru
sinni hitt fyrir þar um slóðir. Ég
veit hreint ekki, hvort heldur
er.“
Á fyrri hluta 19. aldar voru
ýmsar sagnir til um Tungu-Hall,
en nú munu þær vera allar
gleymdar, enda kunna fáir frá
að segja. Margar af þessum sög-
um voru sérlega einkennilegar,
og lýstu þær sumar lyndisein-
kennum mannsins mæta vel,
jafnframt því að þær sýndu and-
legan og líkamlegan þroska
hans.
Sumar af sögum þessum heyrði
ég í ungdæmi mínu, en nú er svo
mikið gleymsku ryð fallið á þær
flestar, að ekki væri gerlegt að
skrásetja þær.
Ekki er mér kunnugt, að neinn
hafi ritað söguþátt af Tungu-
Halli, ekki einu sinni Gísli sagn-
fræðingur Konráðsson, sem þó
tíndi alla þá menn upp í syrpur
sínar, er að nokkru var getið, og
vafalaust eru þar margir, er síð-
ur skyldi og ekki er nándar nærri
svo merkilegir menn sem Tungu-
Hallur.
Ekki er mér kunnugt um af-
komendur Tungu-Halls, hvort
þeir voru nokkrir eða engir, er
á aldur komust. Hitt er víst, að
hann átti son, er dó á hryggileg-
asta hátt, þá hann var 9 eða 10
ára gamall, og varð það með
þeim hætti, sem hér segir:
Hallur átti naut eitt mikið og
mannýgt, 8 vetra gamalt, og svo
illt viðfangs, að það hopaði
naumast undan efldustu karl-
mönnum. Boli sá gekk ávallt ó-
hindraður, og þótti flestum, er
þekktu, hinn mesti vandræða-
gripur, enda heimsótti hann ó-
spart nábúana og gerði þeim
þungar búsifjar á ýmsan hátt.
Það er sagt um konu Tungu-
Halls, að hún væri svarri mikill
í lund og í mesta máta ónærgæt-
in, enda var sambúð þeirra hjóna
fremur stirð.
Mörgum sinnum tók Hallur
henni stranglega vara á því, að
láta sig henda það glapræði
að senda drenginn á móti bol-
anum, hvernig sem á stæði, og
láta heldur fjanda þann fara
sínu fram, ef engir dugandi
menn væri heima við til að vísa
honum frá garði.
Þá kom það fyrir dag einn um
heyannir, að Hallur þurfti nauð-
synlega að heiman einhverra er-
inda út í sveit. Hjú voru þá öll
á engi og ekki aðrir heima við
en konan sjálf og sonur hennar
og svo eitthvað af gamalmenn-
um, er til einskis voru fær. Boli
kom þá heim að venju og fór að
róta í heyjum Halls, og þótti hús-
freyju hann ærið stórvirkur, en
fékk þó eigi að gert.
í reiði sinni skipaði hún loks
syni sínum að reka nautið á
brott. Drengurinn hlýddi nauð-
ugur, því að hann óttaðist geð-
vonzku móður sinnar. Hann fór
og kom eigi aftur.
Ekki löngu síðar kom Hallur
heim, og var þá maður með hon-
um utan af bæjum.
Mætir hann þá bola sínum
skammt frá garði, og lét hann
venju fremur grimmdarlega. Sá
hann þá, að á hornum bolans
héngu innyfli sonar síns, en ræf-
ill af líkamanum lá þar skammt
frá. Hallur varð rauður sem blóð,
og í augum hans brá fyrir sem
eldleiftri. Hann leit snöggvast til
samferðamannsins og skipaði
honum að standa kyrrum. Sjálf-
ur gekk hann hiklaust móti bol-
anum og þreif um hornin. Skipti
það fáum andartökum, unz boli
lá fallinn og brotinn úr hálsliðn-
um. Um leið og Hallur sleppti
takinu, sagði hann: „Nú drepur
þú ekki fleiri, dj öfull! “
Að svo mæltu tók hann hinar
sundurtættu líkamsleifar sonar
síns. Við þá sorgarsjón hrundi
eitthvað af augum Halls, er líkt-
ist íshöglum, en ekki venjulegum
tárum.
Með líkamsræfilinn í fanginu
gekk hann rakleitt inn til konu
sinnar og fast upp að knjám
hennar 6g mælti í föstum og
dimmum rómi: „Sjáðu verkin
þín, kona!“ Húsfreyja steinþagði
og féll litlu síðar í ómegin. Hann
gekk þungstígur á braut og lét
hana eiga sig. Honum var ósárt,
þótt hún fyndi til einu sinni, og