Heima er bezt - 01.08.1951, Blaðsíða 27

Nr. 6
Heima er bezt
187
Áhlaupið 2. des. 1935
Eftir Jóh. Ásgeirsson
byggðu Þjóðverj ar stóran flug-
völl, er þeir notuðu sem aðal-
bækistöð fyrir flugherinn i árás-
unum gegn Rússum, og þaðan
voru farnar könnunarferðir yf-
ir Norður-íshafið.
Árið 1942 byrjuðu Rússar
skipulagðar loftárásir á bæinn,
og eftir það mátti segja, að
Kirkjunes væri, öðrum stöðum
fremur, sannnefnt helvíti á
jörðu. í þrjú ár var varla lát á
loftárásum, og loftvarnaflaut-
urnar vældu svo að segja dag og
nótt. Eftir hverja loftárás fjölg-
aði hinum flakandi og hrundu
húsum, bæði í bænum sjálfum
og eins við námurnar við
Björnevatn — hvert mannvirk-
ið af öðru var lagt í rústir. Og
þegar Rússarnir brutust loks yf-
ir landamærin haustið 1944,
stóðu síðustu leifar byggðar-
innar í Kirkjunesi í björtu báli.
Þá lögðu Þjóðverjar sjálfir eld
í rústir og það sem eftir var
uppi standandi af húsum, þeg-
ar þeir voru neyddir til þess að
yfirgefa staðinn.
í dag blaktir norski fáninn
við hún á flugvellinum, en um-
hverfis flugvöllinn gefur enn að
líta rústir og brak og ónýtar,
ryðgaðar hervélar og fallbyssur,
er Þjóðverjar létu þarna eftir
sig. En skotin og sprengingarn-
ar, sem nú kveða við í ásunum
1 Sörvaranger, eru ekki frá fall-
byssum eða sprengjum árásar-
flugvéla — þar er nú háð frið-
samleg orusta við klappir og
grágrýti, orusta, sem miðar að
því að byggja upp það, sem eyði-
lagt var, og skapa nýja og bjarta
framtíð fyrir fólkið, sem byggir
þennan norðlæga stað, og ekki
einungis þá, sem lifa þar nú,
heldur óbornar kynslóðir líka.
Eftir eitt ár er búizt við því,
að fyrstu skipsfarmarnir eftir
stríðið verði fluttir frá námun-
um við Kirkjunes, en þó er ekki
von á því, að ársframleiðslan
komist á ný upp í 1 milljón lest-
ir fyrr en að ári liðnu. En í
námunum við Björnevatn er
kyrrðin rofin þegar í dag. Stöð-
ugt bergmála fjöllin af spreng-
ingum í námunum, véladrunum
og öðru slíku.
Allþykkt grásteinslag hylur
auðæfi fjallsins og grásteins-
ÞETTA ÁHLAUP mun hafa
verið 2. des. 1935. Ég man senni-
lega lengi eftir þessum degi. —
Ég var einn heima af karl-
mönnum, því Gísli Jóhannsson,
sem þá bjó i Pálsbæ, fóstri
laginu verður að ryðja burtu til
þess að unnt sé að komast að
málmgrýtinu. Hér eru að verki
margvíslégar nýtízku vinnuvél-
ar, borvélar, vélskóflur og graf-
vélar, sem svelgja grásteininn í
sig í tonnatali, en umhverfis
skrölta járnbrautarvagnarnir,
sem flytja málmgrýtið frá nám-
unni.
Frá málmnámunum uppi við
Björnevatn, sem aðeins liggur
fáa kílómetra frá „járntjald-
inu“, svigna - járnbrautartein-
arnir undir þungum flutninga-
vögnum, sem aka um kletta-
kleifar og milli dvergbjarka, ell-
efu kílómetra leið niður að
Kirkjunesi.
Á hæð nokkurri við bæinn
er nýbyggt verksmiðjuhverfi.
Byggingarnar standa í röð hver
af annarri. í mulningsverk-
smiðjunni, sem byggð er í dæld
og grafin þrjá metra inn í fjall-
ið, er málmsteinninn malaður,
áður en hann byrjar ferðalag
sitt um hinar margvíslegu og
ólíku vélar, sem að síðustu skiia
steinklumpunum sem verðmætri
vöru, er árlega mun skapa land-
inu um 40 milljónir króna i er-
lendum gjaldeyri, samkvæmt
nýjustu áætlunum.
Þegar viðreisnin hefur verið
framkvæmd í Kirkjunesi, munu
um 900 manns hafa fasta at-
k
vinnu við námurnar einar. End-
urreisnin í sambandi við námu-
reksturinn er áætluð að muni
kosta yfir 150 milljónir króna,
og myndi slíkt átak aldrei hafa
verið gert, ef ríkið hefði ekki
sýnt málinu fullan skilning og
stuðning. Eftir stríðið hefur
hlutur ríkisins í náminu vaxið
stórlega og er nú orðinn 62%.
En þrátt fyrir stuðning ríkis-
minn, fór snemma um morgun-
inn þennan dag í kaupstaðar-
ferð til Borðeyrar.
Ég varð því að gera öll verkin,
bæði heima við og eins að líta
eftir á þriðja hundrað fjár, því
valdsins sjálfs við endurreisn-
ina í Kirkjunesi hefði hún held-
ur ekki verið framkvæmanleg í
jafn stórum stíl og á svo skjót-
um tíma, sem fyrirhugað er, ef
Marchall-hjálparinnar hefði
ekki notið við.
En það er ekki nóg að endur-
byggja og auka mannvirki í
sambandi við námurnar sjálf-
ar. Það þarf líka að byggja yfir
fólkið. Kirkjunes liggur norður
við 70. breiddargráðu, og fólkið,
sem þar býr, verður að eiga sér
traust og skjólgott þak yfir höf-
uðið. í hinu gamla Kirkjunesi
voru mörg hrörleg hús, sem
engan veginn voru þess umkom-
in að halda utan dyra snæ og
kulda í vetrarhörkunum. Þess-
ir bústaðir voru leifar frá þeim
dögum, er fólkið gerði ekki
sömu kröfur til lífsins og nú til
dags. En einnig á því sviði var
að verða mikil breyting, þegar
stríðið skall á, og jafnaði bæinn
við jörðu.
í dag getum við séð nýtízku
skrifstofubyggingar í Kirkju-
nesi, ný, snotur og vönduð íbúð-
arhús, sem fullkomlega svara
kröfum tímans, skrautgarða og
beinar og sléttar götur. Ennþá
eru þar þó hrörlegir og ryðgað-
ir braggar, sem lýta bæinn mjög
mikið og vekja margar sárar
minningar. Eigi að síður heldur
endurreisnin áfram niðri í bæn-
um, eins og við námurnar.
Námubærinn suður af Var-
angursfirði er ekki einungis ein
af mestu auðlindum landsins í
gjaldeyrislegu tilliti. Hann er
einnig tákn um menningu og
atorku norsku þjóðarinnar,
fulltrúi hennar við landamærin
á nyrztu nöf, og útvörður móti
austrinu í alþjóðlegri merkingu.