Heima er bezt - 01.12.1953, Blaðsíða 21

Nr. 12
Heima er bezt
373
Kolbeinn Guðmundsson frá Úlfljótsvatni:
ÞÁTTUR AF ÓLAFI í TUNGU
Ólafur Jónsson, faðir Þor-
steins, föður Ólafs, sem hér verð-
ur nokkuð frá sagt, hefur flutt
að Tungu stuttu fyrir 1800. Hann
býr svo þar til dauðadags 1830.
Þá tekur Þorsteinn sonur hans
við búi í Tungu og býr þar til
dauðadags 1862. Eftir manntal-
inu 1816 hefur hann verið fædd-
ur 1795. Ólafur er ekki talinn
með bændum fyrr en 1862, sama
ár sem faðir hans andast, en lík-
lega hefur hann staðið fyrir bú-
inu, þó að faðir hans væri talinn
fyrir. Það var nokkuð algengt á
þeirri tíð, að bændasynir gerðu
það, ef táp var í þeim, einkum ef
feður þeirra voru heilsulitlir eða
gátu ekki gengið að öllum störf-
um fyrir aldurs sakir.
Ólafur hefur snemma þótt lík-
legt mannsefni, því að eftir að
Grafningshreppur skildi við
Þingvallahrepp og varð sjálf-
stæður hreppur 1861, þá var
hann 3. maður í niðurjöfnunar-
nefnd, sem þá hét fátækranefnd.
En hinir voru hreppstjórinn og
sóknarpresturinn. í sveitarbók-
inni var presturinn oddviti þess-
arar nefndar, hreppstjórinn titl-
aður signor, en þriðji maðurinn,
ef það var bóndi, varð að sætta
sig við monsjör. En væru 2 hrepp-
stjórar eða fleiri í hreppi, þá
voru aðeins hreppstjórar með
prestinum í þessari nefnd. Þetta
breyttist með sveitarstjórnarlög-
unum 1872.
Ólafur átti nokkur systkini;
ekki hef ég kynnt mér tölu
þeirra. Sum af þeim dóu; flest
fluttu suður með sjó og hurfu
þar. Öll fóru þau frá Tungu um
þær mundir, sem faðir þeirra dó.
nema Ólafur, Snjáfríður og Sig-
ríður. Þær voru hjá Ólafi á með-
an hann var í Tungu. Sigríður
var alla ævi böguð til vinnu og
gat því aldrei unnið fyrir sér.
Hún var hálfvisin öðrum megin,
bæði höndin og fóturinn, en gat
þó haltrað á milli bæja. En furða
að gera með vinstri hendinni,
sem var heilbrigð. Auk þess var
var þó, hvað hún gat baslað við
hún slagaveik. Eftir að Ólafur
fór til Ameríku, varð hreppur-
inn að ráðstafa henni og borga
með henni 60—70 kr. á ári. Það
var kölluð meðalmeðgjöf. Engin
vandræði voru að koma henni
fyrir. Hún var t. d. um 20 ár
samfleytt í Tungu hjá bónda
þeim, sem fór þangað eftir Ólaf.
Sigríður hélt, að móðir sín hefði
átt sök á því, hvernig hún var.
Sér hefði verið sagt, að fram til
þess að hún var á öðru ári hefði
sér farið eðlilega fram og verið
farin að ganga. En þá hefði það
komið fyrir einu sinni, að móð-
ur sinni og annarri konu hefði
sinnazt í meira lagi. Þær hefðu
setið á rúmum hvor á móti ann-
arri og skifzt á heiftarorðum,
svoað þeim ofbauð,sem á hlýddu,
sem mig minnir að Sigríður segði
að hefði verið vinnukona og eitt-
hvað af eldri systkinum sínum.
Hún sagði, að móðir sín hefði
haldið á sér, á meðan rimman
stóð yfir. En að henni lokinni,
þegar móðir hennar hefði stað-
ið upp og lagt hana frá sér, þá
hefði hún verið orðin svona
máttlaus hægra megin. Upp úr
því krepptist höndin og visnaði,
og hægri fóturinn um öklalið af-
lagaðist líka og visnaði, svo að
hún varð að ganga á hálfum
framlestinum alla sína ævi.
Þetta sagði hún að sér hefði ver-
ið sagt af konu þeirri, sem var
sjónar- og heyrnarvottur að því,
sem fram fór.
í Tungu mun oftast hafa ver-
ið fremur góður búskapur, að
minnsta kosti eftir að Ólaf-
ur Jónsson kom þar, sem var eins
og fyrr segir stuttu fyrir 1800.
Um það leyti voru jarðir Skál-
holtsstóls seldar.Tunga var stóls-
jörð. Mér þykir því ekki ólíklegt,
að hann hafi þá keypt jörðina.
Áður bjó hann í Mjóanesi í Þing-
vallasveit. Ættaður var hann úr
Ölfusi. — Nokkuð var það, að
hann var sjálfseignarbóndi, og
þegar hann dó og Þorsteinn son-
ur hans tók jörðina til ábúðar,
var jörðinni skipt í parta milli
erfingja eins og venja var. Svo
keypti Þorsteinn partana af
samerfingjum sínum. Og eins
gekk það til, þegar Þorsteinn féll
frá. Þá keypti Ólafur sonur hans
jörðina af sínum systkinum. Ég
kann nú ekkert að segja frá bú-
skap þeirra Ólafs Jónssonar eða
Þorsteins, föður Ólafs, sem síð-
astur bjó þar af þeim feðgum.
Þegar Ólafur Þorsteinsson tók
við búi í Tungu, var túnið allt
kargaþýft eins og á flestum jörð-
um í því byggðarlagi í þá daga.
Einstaka dugnaðarbóndi hafði
samt þá sléttað tún sitt að mestu
leyti, t. d. Ögmundur Jónsson á
Bíldsfelli og Jón Halldórsson á
Búrfelli. Ólafur byrjaði fljótt að
slétta túnið og var langt kominn
með það, þegar hann flutti það-
an. Sömuleiðis byggði hann öll
hús upp að nýju. Sérstaklega
voru bæjarhúsin stærri og reisu-
legri en þá gerðist almennt. Ég
kom að Tungu vorið, sem kona
Ólafs fór þaðan alfarin með allt
sitt og annar ábúandi kom þar.
Þótt ég væri þá ekki gamall, varð
mér starsýnt á margt, sem ég sá
þar. Sérstaklega þótti mér bær-
inn að utan fallegur og ólíkur á
að líta bæjum þeim, sem ég hafði
séð áður. Allir veggir voru þráð-
beinir og stæðilegir, heygarður-
inn svo hár, að furðu gegndi, með
nokkrum fláa að neðan, en beinn
upp fyrir ofan miðju. Þegar ég
var að skoða þetta, voru með mér
tveir strákar á mínum aldri, syn-
ir nýja bóndans. Þeir sýndu mér
allt og skýrðu fyrir mér hlutina,
því að þarna sá ég ýmislegt, sem
ég hafði aldrei séð fyrr, t. d. sá
ég fyrir austan bæinn lítið hús
úr timbri. Ég spurði vitanlega,
hvaða hús þetta væri. „Það er
kamarinn,“ sögðu þeir. Ég var
engu nær fyrir þessar upplýsing-
ar, og þá sögðu þeir mér að koma
og skoða. í hurðinni var hand-
fang úr kopar, eins og ég var bú-
inn að sjá í bæjarhurðinni. Áð-
ur hafði ég aldrei séð koparhún,
nema á stofuhurðum. Nú ljúka
þeir upp hurðinni; þá er þar ekki