Heima er bezt - 01.12.1977, Page 30

Sjaldan á við klerka kært
kauðinn nauðagrófur,
hefur alla hrekki lært,
nema hann er ekki þjófur.
Nú vill þjóðin frétta fá,
hver fagra lýsing eigi:
Hjálmar Jónsson heitir sá —
af honum rétt eg segi.
Á síðustu æviárum Bægisárklerks voru að alast upp
ungmenni í næsta nágrenni við hann sem síðar urðu þekkt
í Bragatúni. Auðvitað vill þjóðsagan tengja þessa skálda-
grósku nafni hans. T.d. segir að hann hafi átt að segja það
við prestsmaddömuna á Steinsstöðum í Öxnadal, Rann-
veigu Jónasdóttur, að sonur hennar, Jónas, ætti eftir að
verða þjóðskáld. Ekki dettur mér í hug að standa uppi í
hárinu á þjóðsögunni, þessari kyngimögnuðustu og líf-
seigustu frásögn allra frásagna, en ekki get ég leynt vantrú
minni á sannleiksgildi þessara ummæla og kann Jjó
„Bægisárskalli“ að hafa átt spádómsgáfu. Trúlegra þætti
mér að saga þessi sé verk tuttugustu aldar manna, komin á
loft eftir að Jónas Hallgrímsson var orðinn ástsælasta
skáld þjóðarinnar. Mönnum hafi þá verið tíðhugsað til
þess skáldaúrvals sem úr eyfirskum jarðvegi spratt á
þessum árum og viljað gera séra Jón Þorláksson þar að
höfuð sáðmanni andlegrar grósku. Nú er alls ekki loku
fyrir það skotið að yrkingar séra Jóns hafi að einhverju
leyti lyft þessum frjóöngum úr moldu. Þó finnst mér ein-
hvem veginn að hlutur hans sé gerður stærri í þessum
efnum en réttmætt getur talist.
En hitt stendur eftir með þó nokkuð mikilli vissu að
andlegt líf eyfirðinga á þessum árum hefur verið fjöl-
skrúðugra og upplýsing ungmenna þar miklum mun betri
en ímynda mætti sér, miðað við hin afar bágu lífskjör.
í nóvembermánuði 1815, þegar ungi maðurinn á
Blómsturvöllum var ýmist að skemmta mönnum eða
hrella með yrkingum sínum, var haldið brúðkaup á sjálfu
amtmannssetrinu á Möðruvöllum í Hörgárdal. Þar gifti
amtmaður, Stefán Þórarinsson, dóttur sína, önnu Sigríði,
ungum og bráðmyndarlegum fyrrverandi skrifara sínum,
Páli Þórðarsyni frá Melstað. Allir hefðu átt að gleðjast yfir
þessum málalyktum, ekki síst þeir fátækustu í Möðru-
vallaplássinu sem gerðu sér til góða hundrað ríkisbanka-
dali sem hinn ríki amtmaður gaf þeim af þessu tilefni, en
sleppti um leið öllu tilhaldi í veisluhöldum.
Þjóðsagan segir þó að ekki hafi allir verið með hýrri há
útaf þessu brúðkaupi. I Fornhaga, í nágrenni amtmanns-
setursins, var komung, bráðmyndarleg og vel gefin stúlka,
Rósa Guðmundsdóttir, sem á að hafa stappað niður fæti
af illsku og heift. Sagan segir að hún sjálf hafi ætlað sér að
eiga Pál Þórðarson frá Melstað og haft ríka ástæðu til að
halda að svo gæti orðið.
Þetta nóvemberdrama á Möðruvöllum og ástir Rósu og
Páls Melsteðs hefur enst skáldum til innblásturs á samn-
ingu skáldverka fram á okkar daga.
Það fer ekki mikið orð af yrkingum Rósu Guð-
mundsdóttur í uppvextinum í Möðruvallaplássinu, en
síðar gerði hún garðinn frægan í Húnavatnssýslum og þá
undir nöfnunum Vatnsenda-Rósa, Skáld-Rósa eða Nat-
ans-Rósa.
Dr. Guðrún P. Helgadóttir hefur skrifað afar skemmti-
lega og fróðlega ritgerð um Vatnsenda-Rósu í hinni
merku bók sinni Skáldkonur fyrri alda (II), og þar sýnir
hún ótvírætt fram á að Rósa hefur verið óvenjulegum
hæfileikum búin sem skar sig úr fjöldanum.
Þjóðlagasafn séra Bjama getur laga við vísur sem eign-
aðar eru Vatnsenda-Rósu, en hér verður birt ljóðabréf
hennar til Pálínu dóttur sinnar.
Sólarmæring sælu færi vífi, —
dyggð og æra dafni þín
dóttir kæra, Pálna mín.
Illu gleymi, að þér streymi jafnan
allt, hvað þénar yndis til,
ægis mena ljósa Bil.
Gleymi aldrei guði og degi síðsta,
ráð þitt vanda og ræðumar,
reikning standa áttu þar.
Vefjan hringa, við freistingum máttu
búast, keim og ama eim,
aldrei gleym að verjast þeim.
Góðum verkum gædd með sterkum vömum,
glampa úða Gerður, vak,
guðs herskrúða á þig tak.
Blíðlynd vertu, babba sértu hlýðin,
aldrei hæð að aumingjum,
auðsýn gæði vesölum.
Móður ráðum mæddrar náðu fylgja,
en ei sæmir auðar hlín
illu dæmin rækja mín.
Guð þig eigi, gullhlaðs Freyja, lætur
synda granda gjöldin mín,
ef gætin vandar breytni þín.
Svo stynjandi sárgrátandi bið eg,
öllum dregin ama frá,
að þig megi á himnum sjá.
Lambs hjá stóli líkust sól forkláruð
öndin skín um eilíf þín,
auðar Hlín frumgetna mín.
Þessi ljóðin þinnar móður Rósu,
halt til góða, hringa slóð,
hrittu móð úr sinnu lóð.
414 Hehna er bezt