Heima er bezt - 01.05.1982, Blaðsíða 17

Papyrusuppskera við Níl.
kringdar grænum stoðblöðum. Blóm-
in eru tvíkynja og næsta ósjáleg.
Plantan blómgast því aðeins að hitinn
sé 28-40° C. og því meira, sem bjart-
ara er á henni.
Vöxtur Papyrusplöntunnar fer
mjög eftir vatnsdýptinni. á vaxtar-
stöðum hennar. Djúpt vatn dregur úr
vexti einkum á vetrum. Ljósstöngl-
arnir verða þá fáir en hávaxnir, vegna
þess hve vaxtartíminn er langur, en í
grunnu vatni verða ljósstönglarnir
þéttir og lágvaxnir. Þegar vinna á
papyrus er einkum sóst eftir háum
stönglum því að þeir endast best.
Kjördýpt á vaxtarstöðum er sú, að
vatnið nái aðeins upp fyrir brúnu,
seigu stofnblöðin neðst á ljósstöngl-
unum. Þegar papyrusplantan er
ræktuð er best að gera það í umlukt-
um þróm, þar sem bæði er hægt að
hafa stjórn á vatnsdýpinu og gefa
plöntunum nægan áburð. Þá eru þær
einnig verndaðar gegn ásókn annarra
fenjaplantna.
Papyrusuppskeran fer enn í dag
fram með líkum hætti og í fornöld.
Uppskeran er einu sinni á ári, á
haustin. Stönglarnir eru skornir rétt
undir vatnsborðinu, síðan eru sveip-
arnir skornir af og þeim fleygt.
Stönglarnir eru skornir i hæfilegar
lengdir og lagðir í knippi. Það er mjög
áríðandi að knippin nái ekki að þorna
áður en papyrusv'mnsYdn hefst, því að
hráefníð verður að vera rakt, ef
papyrusgerð'm á að takast. Því halda
menn, að hin fornu papyrusverkstæði
hafi staðið rétt við papyrusfenin.
Vér vitum ekki, hvernig mönnum
lærðist að skrifa á papyrus. Elstu
papyrus rúllurnar, sem fundist hafa
eru frá 3.100 f. Kr. Eins og getið var er
vinnsluaðferð forn Egypta ókunn
með öllu. Rómverski rithöfundurinn
Plinius eldri (23-79 e.Kr.) lýsir að-
ferðinni á mjög ruglingslegan hátt. En
á frásögn hafa seinni fræðimenn
byggt alla sína vitneskju í því efni allt
til vorra daga. Ekki skal fremur fjölyrt
um það hér, en lýst verður að nokkru
þeim tveimur vinnsluaðferðum, sem
nú eru við hafðar, en með þeim fæst
papyrus, sem mjög er líkur þvi, er vér
þekkjum frá forn-Egyptum.
Við fyrri aðferðina nota menn nýjar
papyrusræmur, sem svo eru gerðar.
Þegar papyrusstönglarnir hafa verið
skornir í um 70 sm langa búta er græni
börkurinn fleginn af þeim. Mergurinn
kemur þá fram. Hann er hvítur og er
klofinn í 2-3 mm þykkar ræmur, sem
síðan eru látnar liggja í hreinsuðu
vatni í 24 stundir. Þá eru þær teknar
upp og lagðar á flatt borð, og vatninu
þrýst úr þeim með valta eða kefli.
Aftur eru þær lagðar í hreinsað vatn í
aðrar 24 stundir, en nú verður að
breiða yfir þær, því að annars verða
þær brúnar á lit. Oft verður að end-
urtaka þetta nokkrum sinnum áður en
haldið verði áfram næsta vinnslustig-
inu, en það hefst fyrst þegar ræmurn-
ar eru orðnar mjúkar og vel sveigjan-
legar og sökkva í vatnið, þá eiga þær
einnig að vera gegnsæjar, ef þeim er
haldið upp gegn ljósinu.
Ræmurnar eru nú lagðar á svonefnt
klippiborð og skornar í hæfilegar
lengjur allt eftir því hversu stór
papyrus örkin á að vera, en besta
stærðin er 30x40 sm. Flóki er lagður á
borðið undir þær og baðmullardúkur
breiddur yfir hann, verður hann að
geta sogið í sig vatn. Ræmurnar eru
því næst lagðar á dúkinn, og jaðrar
þeirra látnir skarast lítið eitt, og þær
lagðar svo margar hlið við hlið, sem
arkarstærðin krefst. Þá er annað lag af
ræmum lagt hornrétt ofan á hið fyrra.
Að því búnu eru lögin fergð saman.
Frumurnar í frumvef plöntunnar
valda því að lögin festast saman við
ferginguna. Baðmullardúkur og flóki
er lagt ofan á papyrus örkina áður en
hún er fergð, bæði til þess að varna
því, að lögin gangi á misvíxl, og til að
taka á móti vatninu úr ræmunum.
Nokkrar arkir eru lagðar hver ofan á
aðra með sama hætti, og þær fergðar
allar í einu lagi. Gæta verður þess að
skipta nægilega oft um flóka að ör-
uggt sé að allt vatn tæmist úr papyr-
wíræmunum.
Hin aðferðin er sú að papyrus
ræmurnar eru þurrkaðar, og geta þær
þá geymst svo að unnt er að vinna að
papyrus gerðinni allt árið, en ekki að-
eins á uppskerutímanum. Þegar
vinnslan hefst eru ræmurnar lagðar
4-5 daga í bleyti í hreinsuðu vatni.
Draga þær þá vatn í sig að nýju og
verða mjúkar og voðfelldar sem nýjar
væru. Eftir það er aðferðin hin sama
og áður var lýst.
Loks skal getið um notkun Papyr-
usplöntunnar á vorum dögum. í fyrsta
lagi er nýr papyrus notaður til að gera
við gamlar papyrusrúWur. í öðru lagi
eru bátar gerðir úr Papyrusplöntunni
víða í Afríku. Papyrusbátarnir hafa
marga kosti, og sýndi Thor Heyerdahl
nothæfni þeirra í langferðum með
ferðalögum sínum á Ra I. og Ra II. og
Tigris.
í þeim löndum, sem papyrusplant-
an vex að marki, hafa menn látið sér
til hugar koma að gera úr henni
reglulegan pappír, en þau lönd þurfa
að flytja inn pappír eins og sakir
standa. En rannsóknir í því efni eru
enn á frumstigi. St. Std. þýddi..
Heima er bezt 161