Heima er bezt - 01.02.1989, Blaðsíða 9

MAGNÚS HELGASON skólastjóri
Afengisnautn
með forfeðrum vorum
Söguágrip
Nokkur formálsorð
um höfund greinarinnar
,,Áfengisnautn með forfeðrum vorum“
Um þessar mundir eru umræður um áfengismál á Islandi
ofarlega á baugi, þegar síðustu minjar um svonefnd bann-
lög hafa verið þurrkaðar út með heimild um innflutning
og bruggun áfengs öls. En fyrir átta áratugum, þann 30.
júlí 1909, voru lög um aðflutningsbann áfengis staðfest
af konungi Islands, Friðrik 8. - Blöðin sögðu frá því þá,
að ,,í tilefni af staðfestingunni hafi ráðherra íslands, Stór-
stúkunni og íslenzku þjóðinni verið sendar heillaóskir úr
ýmsum áttum. Lögin hafa vakið mikla athygli víða um
heim. “ Svo mörg voru þau orð. En það var skömmu eftir
að þessi lög gengu í gildi, sem ritgerð sú, er birtist hér,
var samin og flutt. Höfundur hennar var fyrsti skólastjóri
Kennaraskóla Islands, séra Magnús Helgason. Hún er úr
flokki erinda, sem hann flutti nemendum sínum á kvöld-
vökum í skólanum á árunum 1909 til 1929.
Magnús fœddist í Birtingaholti í Hrunamannahreppi
þann 12. nóvember 1857, sonur hjónanna, Helga Magnús-
sonar bónda og Guðrúnar Guðmundsdóttur. Synir þeirra
voru fjórir. Þrír af þeim urðu landskunnir prestar, en einn
varð kunnur bóndi á ættaróðalinu, Birtingaholti. Dætur
þeirra hjóna voru nokkrar og búnar góðum gáfum og
myndarskap.
Að loknu guðfræðiprófi starfaði Magnús sem kennari,
en vígðist prestur að Breiðabólstað á Skógarströnd árið
1884. Fluttist að Torfastöðum í Biskupstungum ári síðar
og þjónaði þar sem prestur til ársins 1905, er hann var
settur kennari við Flensborgarskóla í Hafnarfirði. Haustið
1908 var hann skipaður forstöðumaður Kennaraskólans
í Reykjavík. Magnús lét af störfum við skólann 1929.
Hann lést árið 1940.
Fyrirfáum áratugum hefði verið með öllu óþarft að rifja
upp þessi æviatriði séra Magnúsar Helgasonar. Hann var
landskunnur sem brautryðjandi skólamenntunar barna og
unglinga á Islandi og mótaði starf barnaskólanna á önd-
verðri öldinni. Þannig nutu margir kunnustu skólamenn
þjóðarinnar handleiðslu hans. Það voru þeir Jón Þórarins-
son fræðslumálastjóri og Hannes Hafstein, sem sóttu hann
,,yfir ár og vötn austur í Biskupstungur, til að vera lærifað-
ir þeirrar stéttar, sem átti að fóstra þetta land“. Þessar
síðustu setningar eru sóttar í afmælisgrein, sem Jónas Jóns-
son ritaði, þegar Magnús varð áttræður. Og Jónas var
Magnúsi næsta vel kunnugur, því þeir voru samkennarar
í 9 vetur, og lýsti í greininni atgerfi hans og þekkingu m.a.
á þessa leið:
,,Sr. Magnús Helgason hafði, samhliða prestsstörfum,
kynnt sér rækilega sögu landsins, bókmenntir þjóðarinnar
og tungu hennar. Hann sá úr Hliðskjálf þekkingar sinnar
yfir sögu landsins alls. Hann hafði borið kyndil þekkingar
að lundarfari söguhetjanna, frá öllum hliðum. Leiðtogar
fyrri alda voru honum kunnir í styrk sínum og veikleika
eins og sóknarbörn hans og aðrir nánir samvistarmenn.
En samhliða þessum fágœta skilningi á mönnum sögunn-
ar, hafði hann einkennilegt og mjög fágætt vald yfir ís-
lenzku máli. Vald hans yfir móðurmálinu minnti á Jónas
Hallgrímsson, með þeim mun, að annar var skáld, en hinn
fræðimaður. I Ijóðum Jónasar og á vörum Magnúsar
Helgasonar var móðurmálið látlaust, hreint og eðlilegt, svo
sem mest mátti vera, sambærilegt að tœrleik við hreina
fjallalind, sem steypist hvít um hreina klettastalla. Menn,
sem hafa umgengist séra Magnús Helgason árum saman,
segjast ekki muna, að þeir hafi heyrt hann þurfa að bregða
fyrir sig erlendu orði til að tákna hugsun sína. Hann þurfti
heldur ekki að leita torsóttra eða sjaldgæfra orða. Tíu alda
fágun móðurmálsins var runnin honum í merg og bein.
Fyrir slíkan mann var stjórn skóla létt verk. Hann stjórnaði
án þess að nemendur eða samkennarar fyndu nokkurt
aðhald. Ró, friður og glaðvær andi ríkti í skoðunum. “
I anda þessara orða eru öll ummæli, sem ég hefi heyrt
eða lesið um séra Magnús Helgason. Og jafnframt ber
mönnum saman um það, að kvöldvökur þær, sem hann
efndi til á hverju laugardagskvöldi á vetrum, hafi haft
áhrif, sem náðu langt útfyrir veggi skólans.
Svo sem greint er frá hér aðframan, er erindið ,,Áfeng-
isnautn með forfeðrum vorum“ flutt við upphaf starfsferils
hans í Kennaraskólanum. Sagan er ekki sögð lengra, en
fram til þess tíma, er bannið komst á. Því hefur mikið
gerst síðan og væri verðugt viðfangsefni fyrir áhugamenn
um sagnfræði, að rekja þá sögu til þessa dags.
B.G.
Heima er bezt 45