Heima er bezt - 01.02.1989, Qupperneq 10

Frá ómunatíð
Efni það, er áfengi (alkohol) nefnist, verður til með þeim
hætti, að í sykurefni komast sveppir nokkrir (gersveppir), er
hafa þá náttúru, að sykurefnið leysist sundur í tvö efni ólík.
Annað þeirra rýkur að mestu burt út í loftið og samlagast
því, það heitir kolsýra. Hitt verður eftir. Það er lögur, blá-
tær að sjá, eins og hreinasta vatn, ef ekkert er saman við
hann. Sá lögur er áfengið.
Oft fara þessi efnabrigði fram án tilstuðlunar af manna
hálfu. Áfengis verður því víða vart, jafnvel í vatni, jurtum
og jarðvegi. En með því að það er mjög gjarnt á að sam-
lagast öðrum efnum, einkum vatni, verður það þar í svo
miklum minni hluta, að það finnst ekki, nema með ná-
kvæmri rannsókn. Áfengið er að vísu eitur, en í fyrstu þykja
áhrif þess þægileg, ef eigi er of mikils neytt. Fundu menn
þvi brátt ráð til að stuðla að efnabrigðum þeim, er skapa
það, og búa sér þannig til áfenga drykki. Svo langt var
komið áður en sögur hefjast.
Vín
í Austurlöndum óx viðarteinungur nokkur, mjór og
veigalítill, svo að hann veldur eigi þunga sínum, en mjúkur
og seigur sem víðitág. Á honum spruttu ber, fögur á að líta,
ljúffeng og sæt. Menn sprengdu berin og létu löginn koma í
ker. Sveppir þeir, er fyr er getið, svífa hvarvetna í lofti og
setjast mjög á ber þessi. Ef berjalögurinn fékk að standa,
réðust sveppirnir brátt að sykurefninu í honum og leystu
það sundur. Kolsýran rauk að mestu burt, en áfengið varð
eftir. Lögurinn sæti var orðinn að áfengu víni, þvi sterkara
og ljúffengara, sem berin voru sætari og lögurinn lengur
geymdur. Berin sjálf voru eigi áfeng. Allar sögur um það,
að menn hafi orðið drukknir af vinberjaáti, eru sprottnar af
misskilningi. Ef vínber hafa frosið eða skemmzt á annan
hátt, getur áfengi að vísu myndast í þeim, en aldrei nema
örlítið.
Vínið varð brátt uppáhaldsdrykkur og selt dýrum dóm-
um til þeirra landa, er vantaði það. Enginn veit, hver
fyrstur gerði vín, en átthagar þess eru taldir í vesturhluta
austurálfu. Þaðan breiddist víndrykkjan smátt og smátt til
þeirra landa allra, er vínvið mega bera sakir loftslags og
landkosta.
Ö1
Vínber þrifust eigi í öllum löndum; því var reynt að búa
til drykk af öðrum efnum, er líktist víni.
Menn höfðu orðið þess varir, að blautt korn verður sætt,
ef það hitnar. Sterkjan, sem er aðalefni þess, breytist þá í
sykur. Bygg, sem orðið hefur fyrir þeirri breytingu, kallast
malt. Ef heitu vatni er hellt á maltið. leysir það sykurinn úr
maltinu og verður sætt á bragðið. Ef nú gersveppirnir
komast í slíkan lög, hæfilega heitan, leysa þeir sykurefnið
sundur. Kolsýran rýkur burt að nokkru leyti, en áfengið
verður eftir. Lögurinn er þá orðinn að öli.
Því tóku menn eftir, að það flýtti fyrir breytingunni og
gerði ölið betra og sterkara, ef dreggjar undan góðu öli voru
látnar í löginn. Þær kölluðu forfeður vorir kveikjur. Þær eru
fullar af gersveppum og hleypa því brátt ólgu í löginn
(gerð).
Elztu frásagnir
Svo rita grískir fræðimenn, að Egyptar hafi fyrstir manna
gert öl. Sagt er, að til sé handrit um 5000 ára gamalt, er lýsi
ölgerð þar í landi. Þaðan breiddist síðan út sú kunnátta,
land úr landi. Það hyggja fróðir menn, að drukkið hafi
verið öl á Spáni og Frakklandi, áður en þar hófst vínyrkja.
En hvar sem vínið kom, ruddi það sér til öndvegis, varð
ríkismanna drykkur og konunga, en bændur og búalið
bjuggu að ölinu.
Pyþeas hét maður. Hann var farmaður mikill. Hann var
frá Massilíuborg við Miðjarðarhaf. Hann kannaði ókunna
46 Heima er bezt