Heima er bezt - 01.04.1996, Síða 25

Hjallakirkja, eins og hún lítur út í dag.
sé kórrétt frásögn þess, sem gerðist
þessa örlagaríku daga á Þingvöllum.
En hvaðan hljóp þá maðurinn, sem
þurfti að segja þingheimi að jarðeld-
ur væri upp kominn í Ölfusi og hvar
var sá eldur ?
Jón Jónsson, jarðfræðingur, hefir
sennilega rannsakað hraunin á
Reykjanesi meira og betur en nokkur
annar. Hann segir, að það sé langt
síðan að menn töldu sig vita að gos
þetta hafi verið annaðhvort við
Hveradali eða Meitla. Þurfti þá
nokkur að leggja á sig hlaup til þess
að segja mönnum frá hlutum, sem
þeir hlutu að standa og horfa á,
a.m.k. ef einhver gjóska hefir fylgt
gosinu?
Jón er hinsvegar ekki trúaður á
þetta Hveradala-, Meitlagos árið
1000, en bendir á gos úr Eldborg
norðan Lambafells og segir um það:
„Ég sé því ekkert því til fyrirstöðu
að hér sé fundið hraun það, sem get-
ið er um í Kristnisögu, hið raunveru-
lega Kristnitökuhraun og heimildirn-
ar um þetta gos hið fyrsta, sem skráð
er í sögu þjóðarinnar, því í meginat-
riðum rétt.“ (Jón Jónsson: Kristni-
tökuhraunið. Náttúrufr. 49. árg. Sjá
einnig: Sigmundur Einarsson: „Hell-
isheiði og Kristnitökuhraun“ í Eyjar í
eldhafi, Rvk. 95).
Sé þessi skoðun Jóns rétt er ekki
að furða þó kristnir menn á Þingvöll-
um hafi haldið ró sinni. Svo vel hafa
þeir Hjallafeðgar - Þóroddur goði,
maður hniginn að aldri, sem hafði
búið allan sinn búskap að Hjalla, og
Skafti sonur hans, fæddur þar og
uppalinn - þekkt landið þarna að þeir
vissu upp á hár að bænum að Hjalla
stóð ekki hin minnsta ógn af gosi
norðan Lambafells.
Þóroddur goði hverfur hinsvegar
ekki af spjöldum sögunnar við þing-
slitin árið 1000. I Hungurvöku segir,
þegar verið er að kynna fyrsta ís-
lenska biskupinn:
„Gissur hvíti átti þrjár konur [...]
Gissur átti síðast Þórdísi dóttur Þór-
odds goða að Hjalla í Ölfusi og áttu
þau margt barna. Þeirra son var ísleif-
ur.“ (Byskupas. I. Rvk.1948 bls. 3).
Það er svo ekki fyrr en 1541 að
nafn Hjalla er næst skrifað með stór-
um stöfum í Islandssögunni.
í maílok það ár komu herskip und-
ir stjórn Kristofers Hvitfeldts til
Reykjavíkur.
„Þetta var fyrsta herförin gerð til
beinnar íhlutunar um stjórnarhætti á
Islandi. Þeir Gissur [Einarsson, bisk-
up] og Kristofer hittust og að þeim
fundi loknum hélt flokkur hermanna
austur að Hjalla í Ölfusi, en þar
dvaldist Ögmundur [Pálsson, síðasti
kaþólski biskupinn í Skálholti] hjá
systur sinni. Þangað komu hermenn-
imir 2. júní, handtóku Ögmund og
fluttu hann með sér um borð í her-
skip.“
(Björn. Þorst. og Bergst. Jónss: Is-
landssaga til okkar daga. Rvk. 1991
bls. 185).
Segja má, að eftir þetta sé saga
Hjalla eins og flestra annarra bæja á
landinu. Þar gerðist nánast ekkert
annað en að kynslóðir komu og kyn-
slóðir fóru. Allar börðust þær fyrir
tilveru sinni á svo til sama hátt með
samskonar verkfæmm þar til tuttug-
asta öldin flutti með sér ný tól og
tæki og e.t.v. umfram allt algjörlega
nýjan hugsanagang.
Auðvitað væri það hrein söguföls-
un, að segja að ekkert hafi gerst öll
þessi ár. Sum haustin var heyjað og
matarforðinn ærinn svo bændur gátu
mætt vetri í öruggri vissu um að
bæði menn og málleysingjar hefðu
nægan mat til næsta vors. A öðrum
tímum brast uppskera sumarsins svo
algjörlega, að fyrirsjánlegt var að á
útmánuðum mundi hungurvofan
glotta úr hverri gátt.
Aldrei var þetta þó verra en í
Móðuharðindunum. Þá „hafði búfé
stráfallið svo að sumarið 1785 var
varla eftir nema fjórðungur sauðfjár
og helmingur nautpenings. Þá hafði
látist fimmti hver íslendingur, um 10
þúsund manns. Árið eftir geisaði
bólusótt eins og útgönguvers á hörm-
ungunum og hreif með sér um 1500
manns.“ (B.Þ. og B.J. Rvk. 1991 bls.
252).
Það er skiljanlegt, að jarðeldar við
Hveradali eða Meitla geti haft SÍn
áhrif á bæi í Ölfusinu, en hvemig get-
ur saga Hjalla fléttast inn í hörmung-
arnar, sem stöfuðu af Skaftáreldum?
i
Heima er bezt 141