Heima er bezt - 01.07.1999, Blaðsíða 63

hafa lagst að fullu niður á árabilinu
1925-28.
Um aldamótin og upp úr þeim
var byrjað að gefa út smáblöð, viku-
blöð og einnig smábæklinga og
bækur, sem ýmsir gerðust áskrifend-
ur að í sveitunum. Póstferðimar og
það, sem póstarnir fluttu út um
byggðir landsins, átti ríkan þátt í að
rjúfa einangrunina og gera fólkið
frjálsara í fasi.
Á æskuheimili mínu, Skógum í
Öxarfirði, sem þá var í þjóðbraut,
var póststöð, þar sem pósturinn gisti
alltaf á ferðum sínum. Mér er enn í
fersku minni hvað við krakkarnir
hlökkuðum alltaf til komu hans og
raunar allt heimilisfólkið.
Nokkm seinna var svo síminn
lagður hringinn í kringum landið
og mun því verki hafa verið að fullu
lokið á árabilinu 1906-1916. Um
það mál er mikil saga, sem hér
verður ekki rakin. En eins og öllum
er ljóst var þá hin aldagamla ein-
angmn íslenskra byggða enn betur
rofin en fyrr, því að nú gátu ná-
komnir ættingjar og vinir talað
saman um hugðarmál sín þótt þeir
væm sinn á hverju landshorni.
Já, þetta var nú meira tjöfratækið,
sem gerði mönnum kleift að tala
saman, eins og þeir væru hlið við
hlið, þótt langar leiðir væm á milli.
Almenn ánægja og hrifning fylgdi
komu símans og var hann strax
mikið notaður.
Af því að æskuheimili mitt var þá
í þjóðbraut, eins og fyrr segir, og
hafði lengi verið, og húsakynni
rýmri en annars staðar í sveitinni,
vom foreldrar mínir beðnir að taka
að sér símaþjónustuna og urðu þeir
við því. En þessu fylgdi strax tölu-
vert mikið starf og stóraukinn gesta-
gangur. Og þar sem þetta var um
langt árabil eina landsímastöðin í
sveitinni, þurfti oft að sækja menn í
símann á aðra bæi og var það ætíð
hlutverk okkar krakkanna. Svo
komu oftast einhverjir daglega ótil-
kvaddir, til þess að tala í símann, og
allir fengu að sjálfsögðu góðgerðir
og ýmsir gistingu, ef þeir komu
seint.
Eins og geta má nærri, hafði
koma landsímans á æskuheimili
mitt mikla tilbreytingu í för með sér,
annir og umstang. En foreldrar
mínir tóku þessari auknu þjónustu
af sinni alkunnu einlægni og hjálp-
semi, og við krakkarnri höfðum
alltaf ánægju af komu símagesta og
urðum fljótt frjálsleg í fasi og fram-
komu.
II.
Nokkru seinna tóku svo að berast
nýjar og furðulegar fréttir um það
að í útlöndum væri farið að senda
talað orð og tónlist í loftinu milli
fjarlægra landshluta og jafnvel
landa, og að það kæmi greinilega
fram í tækjum, sem menn hefðu á
heimilum sínum og veittu þessu
móttöku, svo að hægt væri að njóta
þess.
Gat þetta raunverulega verið
satt!? Gat það verið satt, að hægt
væri að heyra tal manna og feg-
urstu tónlist, sem bærist gegnum
loftið úr mörg hundruð eða jafnvel
mörg þúsund kílómetra fjarlægð, án
þess að um nokkurn þráð væri að
ræða?
Það var þó skiljanlegt með sím-
ann, því að tal manna barst í gegn-
um þráðinn og í tækið, sem maður
hélt við eyrað. En að hægt væri að
tala langar leiðir þráðlaust í gegn-
um loftið, það fannst okkur krökk-
unum heima, og einnig flestum full-
orðnum alveg furðulegt og raunar
með öllu óskiljanlegt.
En þó var þetta víst alveg satt,
það hlaut að vera það, því að pabbi
og mamma höfðu sagt það, og þau
sögðu aldrei ósatt.
Þetta var bara að verða alveg eins
og í ævintýrunum, sem við höfðum
svo oft undrast og dáðst að, þegar
menn gátu sest á töfraklæði og þot-
ið á því í einu vetfangi hvert sem
maður óskaði sér.
Um þetta brutum við krakkarnir
oft heilann og rökræddum tímun-
um saman.
Og fýrr en varði varð svo þessi
undratækni að veruleika hjá okkur
á íslandi, landinu okkar fagra og
góða, sem hafði svo lengi verið ein-
angrað við ysta haf, "langt frá öðr-
um þjóðum,” eins og skáldið komst
að orði. Nú var þessi aldagamla
einangrun innan skamms að fullu
rofin, því að auglýst hafði verið oft í
blöðum og síma, að útvarpið tæki
senn til starfa, nánar tiltekið þann
21. desember n.k., mundum við þá
eftir það fá að heyra daglega fréttir
og frásagnir frá öllum landshlutum
og einnig utan úr víðri veröld.
Hér er ekki ætlunin að rekja sögu
ríkisútvarpsins og þróun þeirra
merku mála. Það er ekki heldur inn-
an ramma þessarar greinar, enda
alltof langt mál. Vel á þó við að
geta aðeins upphafsins með
nokkrum orðum.
Fyrstu útvarpslögin voru sam-
þykkt á Alþingi árið 1928 og þriggja
manna útvarpsráð skipað sam-
kvæmt þeim lögum. í því áttu sæti
þrír þjóðkunnir menn og voru þar
lengi, Helgi Hjörvar, formaður, Al-
exander Jóhannesson og Páll ísólfs-
son. Síðar var svo tveimur öðrum
bætt við, séra Friðriki Hallgrímssyni
og Guðjóni Guðjónssyni skólastjóra.
Útvarpsráð á að hafa yfirstjórn
hinnar menningarlegu starfsemi út-
varpsins og ber ábyrgð á öllu dag-
skrárefni, eins og segir í lögum þess.
Tryggvi Þórhallsson, sem þá var
forsætisráðherra, skipaði síðan
Jónas Þorbergsson útvarpsstjóra og
fól honum, sumarið 1928, að semja
nýtt lagafrumvarp um útvarpsmál.
Útvarpsstjóri kvaddi sér til aðstoðar
og ráðuneytis, Ólaf Kvaran, sem þá
var orðinn ritsímastjóri landsímans.
Þeir unnu síðan saman að frum-
varpinu sem varð undirstaða laga
nr. 62, 19. maí 1930, og voru
óbreytt í allmörg ár. Jónas Þorbergs-
son var síðan lengi útvarpsstjóri, svo
sem kunnugt er, eða samfleytt í 23
ár.
Þetta eru aðeins örfá orð um
fyrstu grundvallardrögin.
Þegar fregnirnar góðu um það að
ríkisútvarpið tæki til starfa 21. des-
ember 1930, bárust út um lands-
byggðina, vaknaði mikill áhugi og
tilhlökkun á flestum eða öllum
heimilum þjóðarinnar á því að fá
sér sem fyrst tæki og tilheyrandi út-
Heima er bezt 303