Æskan - 05.10.1987, Blaðsíða 5

s
A níutíu ára
afmœli Æskunnar
Hinn 5. október eru 90 ár liðin frá því að útgáfa barnablaðsins
Æskunnar hófst. Allan þennan tíma hefur Stórstúka íslands verið
eigandinn en í nokkur ár gáfu Aðalbjörn Stefánsson og Sigurjón
Jónsson blaðið út á eigin kostnað og í tvö ár féll útgáfan niður.
Strax í upphafi var merkið sett hátt. Blaðið var með myndum, birti
Ijóð og sögur eftir innlenda og erlenda höfunda ogflutti fréttir af
framgangi bindindismálsins. Fyrsti ritstjórinn var Sigurður Júl.
Jóhannesson, lœknir og skáld. Hann var mjög róttœkur í
skoðunum — svo róttækur að hann varð að flýja land eftir stutta
þjónustu við Æskuna. Hér er hvorki staður né stund til að minnast
allra ritstjóra Æskunnar ellegar þeirra sem lagt hafa henni lið á
langri ævi. Sjálfsagt er þó að nefna Óíafíu Jóhannsdóttur og
Friðrik Friðriksson og hugsjónamennina Aðalbjörn og Sigurjón
sem ekki gátu hugsað sér að blaðið dæi þótt fjárhagurinn væri
erfiður. Frá síðari árum koma mér í hug Margrét Jónsdóttir og
Grímur Engilberts. En það var fyrst ogfremst hann sem gerði
blaðið að stórveldi: einhverju fallegasta og vídlesnasta barnablaði á
Norðurlöndum.
Við skulum þó ekki gleyma manninum sem byrjaði sem sendill
og endaði sem framkvæmdastjóri Æskufyrirtækjanna, Jóhanni
Ögmundi Oddssyni sem starfaði fyrir Æskuna í 34 ár.
1984 létu Grímur Engilberts og Kristján Guðmundsson
framkvæmdastjóri afstörfum við Æskuna eftir giftudrjúgan feril og
við ritstjórn tóku Karl Helgason og Eðvarð Ingólfsson.
Núna er Æskan fallegt blað sem flytur fréttir af bindindis- og
æskulýðsmálum jafnfamt því að eiga viðtöl við poppstjörnur og
önnur átrúnaðargoð unglinga.
í tilefni af afmœlinu efnir Stórstúkan til skáldsagnasamkeppni
þar sem skila skal handriti fyrir lok marsmánaðar 1988.
Pá hefur verið ákveðið að fjölga tölublöðum Æskunnar um eitt
frá og með næstu áramótum.
Hilmar Jónsson
stórtemplar
Fyrri hlutii
Sr. Björn Jónsson
skrifar um
Sigurð Júlíus Jóhannesson,
fyrsta ritstjóra
Æskunnar
0 hét vinkona mín, til þess aö athuga
qjj0^ e'tlhvaö hefði veiðst. Snaran var
£ Ur lagi færð, en enginn var fuglinn
,.Ur 1 henni. Meðan ég var að koma
v °runni fyrir að nýju, var Magga að
aPpa í kringum mig. Allt í einu hrópar
Uu upp; „Sjáðu, þarna er fuglinn!“
leit, þangað sem hún benti, og viti
enn: Þarna skammt frá lá stærðar
pgarþröstur, steindauður!
^ nllur stolts og sigurgleði hljóp ég til,
r' saði fuglinn upp og hentist með
nn heim í bæ, alsannfærður um, að
varna hefði snaran mín góða verið að
^erki, þó að auðvitað væri það útilok-
Nei, Fúsi um fjöruna gengur
ogfuglinn í lífshœttu sér;
afmeðaumkun hjarta hans hrœrist,
hann hnífsinn á snöruna ber.
Ó, hugsið, hve fuglinn erfeginn
er frelsaður leitar hann heim,
og Fúsi með fögnuði starir
áferðir hans langt út í geim.
En Guð sér afhimninum háa
hve hjálpsamur drengurinn er,
sem fuglinn úr lífshættu leysti,
hann letrar því nafn hans hjá sér. “
Ég var farinn að háskæla um það
leyti, sem lestrinum lauk, og Möggu
áhrifamáttur þessa eina ljóðs Sigurðar
Júlíusar Jóhannessonar.
Og sá áhrifamáttur var áreiðanlega
ekkert eins dæmi. Sigurður Júlíus
snerti, með sínum ljúfu ljóðum og lær-
dómsríku sögum, hjörtu margra barna
og unglinga hér á íslandi, snerti þau
djúpt — og alltaf til góðs.
Þetta kom e.t.v. allra gjörst í ljós á
Stórstúkuþingi árið 1897, þegar það
gæfuspor var stigið að ákveða útgáfu
barnablaðs og Sigurður Júlíus, sem þá
var stórgæslumaður ungtemplara, ráð-
inn ritstjóri þess.
Það fer vel á því að minnast þessa
fyrsta ritstjóra Æskunnar með nokkr-
„Af meaumkun hjarta hans hrærist"
ión
Sem smádrengur átti ég þá
hæsta að veiða og drepa fugla' ,f
Lengi hafði ég velt því fyr'r ff.
hvað gera skyldi til þess að ná sem ^
um árangri á vettvanginum P
Margs konar tilraunir voru gerðar
egar heim kom, flýttum við Magga
, fUr á fund Elínborgar, kennarans
*ar, til þess að sýna henni hinn dýr-
I ®ta feng. Hún sat við borð og var að
fétta einhver verkefni, þegar við
, ndum hana. Hún virti dauða fuglinn
á veiðisöguna. Því næst lét hún
iiiiciuiiii a iiaiid. inuii viiii uauud luguini
allar án árangurs svo sem væntaf . ?nr sér alvarleg á svip og hlýddi síðan
þegar sjö vetra sveinstauli átti í h ^ P°gul
Svo var það einu sinni. að ég PJ ^
snöru, setti hana upp úti á túni og str^f
grjónum umhverfis hana. Þetta .
síðla vetrar og talsvert um skógafþr .
og aðra smáfugla þarna í grenn
__dinn'
Var ég nú sannfærður um,
fuglarnir kæmu að tína grjónm-
myndi einhver þeirra festa sig 1 s
unni. . £
Um þessar mundir var farsko
bænum, sem ég átti heima á, HofsS ^
um í Viðvíkursveit í Skagafirði' V \
ursystir mín, Elínborg Björnsdo' ^
hafði bæði skólastjórn og kennslu n^
höndum. Bæði vegna þessa skyld*e'
ogvegnaþessaðégvarþáþegar°r
sæmilega læs, fékk ég að fylgjast me ,
skólanum, þó að skólaskylda v*r'
miðuð við 10 ára aldur. Jafnaldra ^
af næsta bæ fékk einnig að fljóta ^
vegna framúrskarandi leikni í lestrl ý.
skrift-. Við vorum óaðskiljanleg °?. ^
um okkur alltaf saman. Daginn ett,r ^
snaran var lögð fór ég með Mög?u-
li'ftUr setíast hjá sér, teygði sig eftir
1^ abók, sem lá þar á borðinu, opnaði
Ua og ías, með ógleymanlega hlýjum
samúðarríkum hreim, kvæði Sigurð-
nlíusar Jóhannessonar, „Fuglinn og
ann Fúsi“. Kvæðið er talsvert langt,
en í þVl' eru m a þessj enndi;
>d snörunni fuglinn satfastur
°8 fóturinn þrútinn og sár,
^ann titraði af angist og ótta,
1 augunum glitruðu tár.
tíminn var leiður og langur,
hann langaði frelsi að ná,
Því brúði og börn átti’ hann heima,
°8 best var að dvelja þeim hjá.
Fann neytti þess afls, er hann átti
~~af engum er heimtandi meir —
en kraftarnir voru svo veikir,
vesalings fuglinn — hann deyr!
Sigurður Július Jótiannesson
var líka farið að vökna um augu. Við
læddumst hljóðlega út úr stofunni, út í
kirkjugarð, þar sem við jörðuðum litla
fuglinn.
Nú var öll veiðigleði horfin. Og í
hjarta mínu fæddist á þessari stundu sú
andstyggð á fugladrápi, sem hefir var-
að allt fram til þessa dags. Slíkur var
um orðum, þegar numið er staðar litla
stund í þeim áfangastað, sem markast
af 90 árum.
Æskuheimilið leyst
upp
Sigurður Júlíus Jóhannesson fæddist
að Læk í Ölfusi 9. janúar 1868. Foreldr-
ar hans voru hjónin Jóhannes Jónsson,
ættaður úr Mýrasýslu, og Guðlaug
Hannesdóttir frá Hjalla í Ölfusi. Hann
ólst upp á Læk hjá foreldrum sínum,
ásamt sjö yngri systkinum, til ellefu ára
aldurs. Fremur var heimilið fátækt, en
foreldrarnir voru vel gerð og vel gefin,
mikils metin af sveitungum sínum og
samferðafólki. Sérstaklega er þess get-
ið um Jóhannes bónda, að hann hafi
verið smiður góður, bæði á tré og járn
og auk þess lærður steinsmiður. Hann
var einnig ritari héraðsins. Þá leituðu
og margir til hans eftir lögfræðilegri að-
stoð, bæði til sóknar og varnar. Svo var
hjálpfýsin mikil, að oftast var umbeðin
aðstoð veitt og unnin án endurgjalds og
talin sjálfsagðurnágrannagreiði. Marg-
ir tjáðu bónda þakkir sínar með því að
færa honum brennivín. En þar sem
hann var veikur fyrir á þeim vettvangi,
urðu slíkar gjafir honum og heimilinu
4
5