Æskan - 01.01.1994, Blaðsíða 48

LÆVIRKJATRÉ
Segja má að skipuleg skógrækt á Is-
landi byrji um síðustu aldamót. Þá er
farið að gróðursetja tré á ýmsum stöð-
um, m.a. á Akureyri og Hallormsstað. Á
síðarnefnda staðnum hefur jafnan verið
mikið ræktað af lerki, öðru nafni læ-
virkjatré, og þar er sérstakur lerkilundur.
Síberíulerki, sem var gróðursett 1938, er
nú um 17 metra hátt.
Lerki er barrtré af þallarætt eins og
fura og greni. A.m.k. tíu tegundir eru
þekktar og vaxa þær einkum í kald-
tempraða beltinu nyrðra. Bolur trjánna
er beinn, greinarnar gulgrænar, óreglu-
legar og standa ýmist beint út eða slúta.
Börkurinn móleitur og mjög hrjúfur. Nál-
arnar eru fínlegar og mjúkar átektar, um
þrír sentímetrar á lengd. Könglarnir geta
verið ólíkir að lögun og standa lengi, oft
í fjölda ára. Víða erlendis er lerki ræktað
til nytja en þær tegundir, sem reyndar
hafa verið í ræktun hér á landi, hafa
staðið sig misjafnlega, sumar þó vel,
ekki síst síberíulerki. Trén henta líka vel í
limgerði.
Nú verður getið helstu lerkitegund-
anna en rúmsins vegna þarf að fara
nokkuð fljótt yfir sögu.
Evrópulerki, oft aðeins nefnt lerki, er
stærðartré, um 30-40 metrar á hæð að
jafnaði. Það vex villt í fjöllum í Mið- og
Austur-Evrópu en er landnemi mun víð-
ar og mikið ræktað á láglendi, einkum í
görðum. Börkurinn, sem er grábrúnn og
sléttur á unga aldri, verður rauðleitur og
sprunginn á gömlum trjám. Barrið er föl-
grænt og í knippum á hliðarsprotum en
skrúfstætt á aðalsprotum. Nálarnar flat-
ar, 30-40 saman. Könglar smáir, spor-
öskjulaga, Ijósbrúnir á lit. Ræktun hefur
tekist misjafnlega hérlendis.
Síberíulerki er Asíutegund eins og
nafnið bendir til. Útbreiðslusvæði þess
nær vestur að Úralfjöllum og norður að
70. breiddarbaug. Það er að mörgu leyti
líkt evrópulerki en nálarnar á því eru
mun færri. Börkurinn er rauðbrúnn og
könglar með stuttan stilk. Síberíulerki er
ekki sérlega kröfuhart að því er varðar
vaxtarskilyrði og vex jafnt þar sem kalt
er og hlýtt. Hér á landi hefur það náð
góðum þroska bæði á Héraði, einkum á
Hallormsstað eins og fyrr er getið, og í
Eyjafirði. Svipað má segja um rússalerki
sem nær heldur lengra vestur á bóginn.
Dahúríulerki er í Austur-Síberíu, að-
allega í Amúrhéraði, og getur náð 30
metra hæð en er þó stundum mjög lág-
vaxið ef skilyrði eru slæm. Sagt er að
vöxtur þess minni nokkuð á lauftré þeg-
ar það eldist. Könglarnir eru talsvert
minni en á evrópulerki. Ræktun þessar-
ar tegundar var reynd um eitt skeið á
Hallormsstað en gafst ekki vel.
Japanslerki vex til fjalla í Japan og
verður um 30 metra hátt. Greinarnar
slúta aldrei. Nálarnar 40-50 saman í
knippi. Könglar hnattlaga og með stilk.
Ræktun þess hefur tekist sérlega vel í
Evrópu sé nægur raki fyrir hendi. Hins
vegar er ekki vitað hvernig það muni
pluma sig hér á landi því ekki hefur verið
reynt að rækta það.
Mýralerki er norður-amerísk tegund.
Útbreiðslusvæðið nær frá Labrador
vestur til Alaska. Tréð vex yfirleitt strjált í
mýrlendi og sjaldgæft er að það myndi
samfellda skóga. Greinarnar eru láréttar
og nálarnar fíngerðar og þrístrendar, 12-
30 saman. Könglar litlir. Það er ræktað
allvíða í Evrópu með góðum árangri.
Hérlendis hefur það staðið sig best í
Vaglaskógi.
Fjallalerki vex einnig í Norður-Amer-
íku en mun sunnar en hitt, þ.e. á tak-
mörkuðu svæði í Fossa- og Klettafjöll-
um. Hæðin er að jafnaði um 15 metrar.
Greinarnar langar og óreglulegar og nál-
arnar stinnar, ferstrendar, 30-40 í knippi.
Könglar 3-4 sm á lengd. Þó að þetta sé
háfjallategund hefur ræktun hennar
gengið illa í Evrópu. Hér er lítil reynsla af
henni.
Flestra lerkitegundanna hefur verið
getið lítillega en afbrigðum og blending-
um sleppt. Skógar vaxnir lerki eru víða
til nytja og má þar nefna að viður amer-
ísku tegundanna er notaður í síma-
staura, járnbrautarbita og uppslátt húsa
svo að nokkuð sé nefnt.
Síberiulerki
4 8 Æ S K A N