Alþýðublað Hafnarfjarðar - 24.12.1960, Blaðsíða 12

12
ALÞYÐUBLAÐ HAFNARFJARÐAR
Það er ekki löng leið milli
Reykjavíkur og Hafnarfjarðar nú,
enda fljótfarið í bifreiðum — vega-
lengdin nú talin í mínútum. Fyrir
hálfri öld horfði þetta öðruvísi við.
Þá var ferðin hjá flestum talin í
klukkustundum. Ég liygg, að læsta
íbúa þessara tveggja bæja renni
nú grun í, að fyrir hálfri öld var
það aðeins lítill hluti Reykvíkinga,
sem komið hafði til Hafnarfjarðar.
Sennilega voru Hafnfirðingarnir
hlutfallslega fleiri, sem áttu leið til
Reykjavíkur. Það gerði útgerðin á
skútunum og fyrstu togurunum,
því að enda þótt Hafnarfjörður
væri fiskimannabær, býst ég við að
fleiri Hafnfirðingar hafi ráðizt á
skútur Reykvíkinga, heldur en
hinn veginn. Þó skal ekkert fullyrt
um það.
Flestir Reykvíkingar, sem til
Hafnaríjarðar áttu leið, höfðu
ekki annað farartæki en tvo jafn-
fljóta. Þeir sem ekki áttu hesta,
urðu yfirleitt að nota hinn með-
fædda farkostinn, eða þá að fara
sjóleiðina. Opin skip og litlir þil-
farsbátar fóru mjótt sund milli
Akureyjar og Orfiriseyjar (sem þá
var kölluð Effersey) og svo ef há-
sjávað var, milli Gróttu og Ráða-
gerðis, en fyrir Gróttu ef lágt var
í sjó. Sú ferð gat tekið nokkrar
klukkustundir, jafnvel þó að gott
væri í sjóinn. Fáir menn, utan
helztu kaupmanna og útvegsmanna,
áttu vagna, en þeir fáu, þá nefndir
,,kúskar“, unnu baki brotnu fyrir
atvinnurekendur við flutning á
varningi við höfnina í Reykjavík.
Hafnarbakki var þá enginn í
Rvík, aðeins litlar bátabryggjur, en
sjálf var höfnin óvarin vestan- og
útnorðanátt nema þegar lágsjávað
var og Örfiriseyjargrandinn, sem
enn sést móta fyrir, var á þurru.
Allur flutningur úr skipum og í
fór fram á uppskipunarskipum,
jrungum, rónum bátum, ákaflega
sterkbyggðum. — íslenzkur atvinnu-
rekstur var þá áð byrja að komast
úr krappasta kútnum.
Islendingar höfðu um aldaraðir
þráð yl og birtu. Yfir Jressu landi
grúfði myrkur og kuldi á nóttum,
nema um blásumartímann. Það
voru engir aumingjar, sem áttu
kolu og lýsi til ljósmetis. Kaup-
mannahafnarbúar keyptu lýsið til
ljósa og varð ekki mikið eftir
handa öreigum til sjávar og sveita
í íslandsbyggðum. Flestir, sem voru
að jrví komnir að sálast úr hungri
á jjeim tímum, er kúgunarsvipan,
erlend og innlend, reið um bak fá-
tæklinganna við Faxaflóa, hafa
sennilega kosið heldur að súpa dýr-
mætan lýsissopa en að lýsa upp
raka og dimma moldarkofana.
I mínu ungdæmi höfðu Reykvík-
ingar þó sótt það fram í menning-
arátt, að Jjar voru nokkur ljósker
við helztu göturnar. Steinolíu not-
uðu menn til ljósmetis. Þessar
,,lugtir“ vörpuðu draugalegri birtu
um næstu faðmana. Maður gekk
um með stöng og tendraði á kvöld-
in og slökkti á morgnana. Það
var ekki birtunni fyrir að fara í
Reykjavík fyrir hálfri öld og býst
ég við að svipað hafi verið ástandið
í Hafnarfirði. Þær kynslóðir, sent
síðan hafa læðzt og alizt upp í
Hafnaríirði og Reykjavík, jtekkja
þetta aðeins af afspurn, svo og þá
tíma, er slík goðgá v^r að stofna
samtök verkamanna, að forystu-
mönnum var varpað út í yztu myrk-
ur atvinnuleysis og örbirgðar. Fá-
tækt var jrá talin afleiðing leti og
ómennsku. Fátæku fólki og heilsu-
laúsu var refsað með ómannúðleg-
um ákvæðum fátækralaganna. Jafn-
vel öndvegisklerkar fordæmdu
heimtufrekju þeirra manna, sem
kom til hugar að aljrýða manna
gæti gert kröfur um betra líf.
Heimsmynd Aristotelesar gilti í
félagsmálum og afstöðu efnamanna
til snauðra. Þeir, sem þágu í auð-
mýkt sinn ákveðinn skammt, áttu
vissa umbun á himnum, en alls
ekki fyrr. Fátæktin og undirgefn-
in voru haldbeztu farmiðar inn í
eilífðarsælu.
Það fréttist um nágrenni Hafn-
arfjarðar, að Hafnfirðingar hefðu
komið sér upp „rafmagnsstöð" og
Jtyrfti ekki annað en að jtrýsta á
hnapp til jæss að ljós tendruðust.
Til var fólk, sem ekki var meira
en svona og svona trúað á jtetta.
Það gat varla hugsað sér annað en
íalinn eld í hlóðum, og svo var Jtað
næstum jrví guðlast að ætla að
fara að feta í fótspor guðs almátt-
ugs íorðum daga. Það var þó trú-
legra, að Reykvíkingum myndi
takast að koma sér upp kolagas-
stöð. Það jjurfti Jró alténd að
kveikja gasljósin með eldspýtum.
Yngra íólkið hafði oft komið í
Báruhúsið eða „Reykjavíkur Bio-
graftheater“, en svo nefndist Gamla
Bíó [>á. Þar var allt lýst með J>essum
undramætti. Hvernig J>etta gerðist,
var að sjálfsögðu ofar öllum mann-
legum skilningi (og er J>að ef til
vill enn?)
Á Jressum árum voru allir strák-
ar sendir í sveit á sumrin. Þeir gátu
snúizt )>ar fyrir bændur, að minnsta
kosti hinir elz.tu J>eirra. Flestir bæj-
armenn voru úr sveit í Reykjavík
og héldu sambandi við ættingja
og vini til sveita, enda bjó þá meiri
hluti landsmanna í sveitum.
Á Korpúlfsstöðum bjó J>á ali
minn, Þorlákur Sigurðsson, ættað-
ur úr Biskupstungum austur, og
kona hans, Kristbjörg Guðmunds-
dóttir, stjúpa föður míns, frá Knúts-
koti í Mosfellssveit. Þau voru góðir
bændur, höfðu sæmilegt bú. Skal
enn einu sinni hrakin sú ]>jóðlygi,
að Korpúlfsstaðir hafi verið órækt-
arkot. Þar var tvíbýli og hjá afa
mínum voru, auk heimilisfólksins,
vinnuhjú, kaupamaður og kaupa-
kona.
Ég fór upp að Korpúlfsstöðum á
hverju vori og kom á haustin heim.
Það spurðist einnig til Korpúlls-
staða, að Hafnfirðingar væru bún-
ir að koma sér upp „rafurmagni"
og JrÖtti ]>að mikil tíðindi þar, eins
og annars staðar. Raunar ]>ekktum
við J>etta undraljós vegna Jress, að
pabbi, sem var formaður sambands
Bárufélaganna, hafði umsjón með
Báruhúsinu við Reykjavíkurtjörn
og J>ar var allt upplýst með „rafur-
magni". Halldór Guðmundsson,
mikill snillingur í tækni, hafði séð
um að koma J>ví upp. Svo vissu
menn líka um annan snilling á ýms-
um sviðum, hann Jóhannes Reyk-
dal, en ég held samt að mörgu
gömlu fólki hafi þótt hann draum-
óramaður og hálfgerður afglapi
með allar Jressar kúnstir, sem
hann var að finna upp á. Þær gátu
verið góðar í útlandinu, en hvað
áttu íslendingar að gera við ]>etta
fikt?
Afi minn átti venjulega 5 til 8
hesta, eða jafnvel fleiri stundum.
Það voru }>ví engin vandræði ef
fólkið vildi bregða sér á hestbak.
Svo var Jrað einhvern tíma síð-
sumars, að J>eim talaðist svo til, afa
og pabba, að við ættum nú að
skreppa suður í Hafnarfjörð til
]>ess að heimsækja kunningja og
skoða furðuljósin, sem voru komin
í hús venjulegs fólks, J>ar sem ekki
Jmrlti annað en að J>rýsta á hnapp
til J>ess að tendra ljós.
Það var lagt af stað frá Korp-
úlfsstöðum snemma á sunnudags-
morgni. Við vorum sex saman i
ferðinni, ]>au hjónin, Guðrún
föðursystir mín, Guðmundur föð-
urbróðir minn (nú bóndi á Selja-
brekku í Mosfellssveit, ]>rem árum
eldri en ég) og frændi okkar, Axel
Guðmundsson. Langafi minn, Sig-
urður Guðmundsson frá Hauka-
dal (dáinn 1919, er ég var kominn
yfir tvítugt), átti bleikskjóttan
liest, sem nefndur var „Afableikur".
Gamli maðurinn léði mér hann til
fararinnar. Hann var ekkert af-
burðahross, J>ægur en staður ef J>að
lagðist í hann. Við höfðum þrjá
lausahesta, tvo handa foreldrum
mínum Ottó N. Þorlákssyni og
Caroline E. R. Siemsen, en auk
]>eirra tveggja var sótrauður brúk-
unarhestur, hið mesta }>ing til
margra hluta. Hann átti að spenna
fyrir léttivagn, sem fenginn hafði
verið að láni handa móðurömmu
minni, Margrethe Siemsen, en
hún gat ekki á hestbak komið vegna
lasleika.
Ferðin gekk vel. Við komum
vestur á Vesturgötu 29 og þar var
Rauður spenntur fyrir léttivagn-
inn og Axel frændi var „kúskur"
suður á Öskjuhlíð (J>á, nú Eski-
hlíð). Þá tók ég við og stjórnaði
farartækinu suður í Iíópavog.
Hafnarfjarðarvegurinn var )>á lít-
ið betri en lélegustu afleggjarar
gerast nú heim á sveitabæi. Vagn-
inn hoppaði og skondraði á eggja-
grjóti og í holum. Það var ]>á tal-
inn mikill frami, að fá að stjórna
vagni. í sveitum voru ekki einu
sinni heyvagnar á sumum bæjum.
Að ríða m'iðlungshrossi var ekkert
sérstakt. Því var maður vanur. En
að stjórna fínum léttivagni var
ábyrgðarstaða, sem maður hlaut að
miklast af.
Eltir um J>að bil klukkustundar
ferð var komið til Hafnarfjarðar.
Þangað hafði ég aldrei komið áð-
ur. Þótti mér merkilegt að sjá litlu
húsin með allavega litum veggjum
og J>i>kum, svo að segja niðri í
hraunbollunum og gamla bæi í
bland. Við héldum heim til Helgu
Þórðardóttur, hálfsystur föður
míns, og ]>ar gerðist þessi merkisat-
burður, að við J>rýstum á hnappinn
og J>á varð ljós. Við ]>águm góð-
gerðir hjá Helgu, en meðan setið
var að J>eim, þurftum við strákarn-
ir alltaf að laumast frá borðinu til
]>ess að J>rýsta á hnappinn. — Frá
Helgu fórum við foreldrar mínir
og ég heim til Sveins Auðunsson-
ar (síðar bæjarfullrtúa, föður Stígs
Sælands lögreglumanns). Þeir voru
miklir vinir, pabbi og Sveinn. Þeir
höfðu verið saman á skútu, en auk
j>ess unnið saman í verkalýðshreyf-
ingunni og í Góðtemplarareglunni.
Okkur var tekið vel af J>eim Sveini
og Vigdísi Jónsdóttur, konu hans,
og þar urðum við líka að ]>iggja
góðgerðir. Aftur lékk ég tækifæri
til }>ess að J>rýsta á hnappinn.
Eítir þetta mikla ævintýri var
haldið til Reykjavíkur aftur og
|>aðan til Korpúlfsstaða, en foreldr-
ar mínir og amma urðu eftir í
Reykjavík.
Það liðu rúm II ár írá ]>ví, að
Hafnlirðingar þurltu ekki að gera
annað, en að ]>rýsta á hnapp til
]>ess að fá birtu og ]>ar til Rfeyk-
víkingar nutu sömu fríðinda.
HENDRIK OTTÓSSON:
Þegar við þrýstum á hnapp-
inn fyrir hálfri öld