Alþýðublað Hafnarfjarðar - 24.12.1960, Blaðsíða 21

ALÞÝÐUBLAÐ HAFNARFJARÐAR
21
Guðlaugur Einarsson:
Af gömlum blöðum
Guðlaugur E. Einarsson er öllum Hafníirðingum að góðu kunnur. Hann
er fæddur að Sauðholti í Ásahreppi í Rangárvallasýslu 25. sept. 1883. Hann
fluttist til Hafnarfjarðar árið 1922, og hefur stundað alla algenga verka-
mannavinnu hér í bæ síðan. Kvæntur er hann Kristínu Kristjánsdóttur. —
Þessi sjötíu og sjö ára gamli heiðursmaður má muna tímana tvenna, og miklum
stakkaskiptum hefur Hafnarfjarðarbær tekið í hans tíð. En líf Guðlaugs er
sem hirðingjans, sem rekur hjörð sína einn. Hann er hljóður og lokuð bók,
þegar innt er eftir því livað á daga hans hefur drifið. „Mitt líf liefur verið
viðburðasnautt, og það hefur i raun og veru ekkert gerzt,“ endurtekur hann
°g er næsta sagnafár, eins og starfsbræður hans yfirleitt. En þótt karl sé dul-
ur urn sína liagi og fáskiptinn um annarra á hann sér veröld, sem honum
hefur þótt gott að bregða sér í að loknu erfiðu dagsverki. Guðlaugur er nefni-
lega fróðleiksmaður mikill. Hann hefur skráð fjölmargar þjóðsögur, safnað
örnefnum og á heilmikla doðranta, orðasafn með skýringum á kjarngóðu og
fjölbreyttu íslenzku rnáli, sem óðum er að falla í gleymsku og dá. Þetta dund-
ar karl við á kvöldin. Hann hefur miðlað blöðum, orðabók og útvarpi af
þekkingu sinni og kemur nafn hans því ekki sjaldan við sögu. í heimi sagna
°g fróðleiks unir Guðlaugur sér vel, og verkamaðurinn hefur gefið sér tóm
öl að hugsa, þroska með sér heilbrigða og skýra dómgreind og myndar sér
sjálfstæðar skoðanir á mönnum og málefnum. — Eftirfarandi sögur og sam-
tíning tókst ritstjóra að toga út úr Guðlaugi, en fyrirliafnarlaust var það
ekki. Og bæta má því hér við, að þessi verkamaður, sem kominn er hátt á átt-
ræðisaldur, skrifar svo fagra og skýra ritliönd, að margir hinna yngri gætu
öfundað hann af.
^ögulegt kvonfang.
Séra Oddur V. Gíslason prestur
að Stað í Grindavík (1878-1894)
hefur orðið nokkuð kunnur í sögu
þessa lands. Hann er, meðal ann-
ars, talinn fyrsti maður, sem ræðir
slysavarnamál hér á landi og gefur
út fyrsta slysavarnaritið, „Sæ-
björgu“. Séra Oddur var formaður
á skipi jafnt og hann var prestur í
Grindavík og vissi því vel hverjar
hættur fylgja sjómannsstarfinu.
Hann hvatti því til aðgæzlu á sjón-
um, rneðal annars livatti hann for-
menn til að hafa „bárufleyg" í
skipj sínu til þess að lægja með
brim í brimveiðistöð, en báru-
fleygur var lýsiskútur eða lýsis-
belgur, sem hafa skyldi utanborðs
opinn á brimsundi, og fleira var
það, sem hann var á undan sínum
fima með.
Séra Oddur Vigfús Gíslason var
fæddur í Reykjavík 8. apríl 1836.
Foreldrar: Gísli, trésmiður í Rvík
(f- 6. jan. 1798), Jónsson lirepp-
stjóra á Breiðabólsstað í Vatnsdal,
fllugasonar, og kona Gísla, Rósa
(f- 2. okt. 1802) Grímsdóttir á Kotá
í Eyjafirði Grímssonar.
Stúdent frá Latínuskólanum
verður Oddur 1858 og cand. í guð-
fræði frá prestaskóla 1860, með
heldur lakri einkunn í bæði skipt-
bi. Á árunum 1860—1875 dvelur
bann lengstum í Reykjavík og
brauzt þá í ýmsu, „rannsakaði
málma og jarðlög á sumrum en
kenndi ensku á vetrurn. Sigldi
bann oft til Englands, i'erðaðist
11 m Frakkland og Þýzkaland, dvaldi
í Iíhöfn veturinn 1873-1874,“ Til
prests er Oddur vigður 28. nóv.
1875 og þá veittur Lundur í Borg-
arfirði, og er þar prestur þrjú ár;
en fær Stað í Grindavík 1878 og er
þar prestur til 1894. Þá sækir hann
um lausn frá embætti og fer til
Ameríku með konu og börn — þó
ekki öll. — Þar gerist liann prestur
íslenzkra safnaða og þjónar til
1903. Að lokum gerist hann far-
andprestur „á eigin býti“, eins og
segir í „íslenzkir guðfræðingar",
sem hér er stuðzt við. Á garnals-
aldri las hann læknisfræði og fékk
skírteini sem meðlimur læknafé-
lags Bandaríkjanna 1910. Oddur
dó í Winnepeg 10. janúar 1911.
Kona hans, Anna Vilhjálmsdóttir
frá Kirkjuvogi í Höfnurn, var fædd
10. nóv. 1851, lifði mann sinn og
dó í Ameríku 6. okt. 1927. Þau
liöfðu eignazt þrettán börn.
Gæfa sr. Odds, að kunnugra
sögn, var kvonfang- hans. En það
gerðist með nokkuð sérstökum
hætti, eins og hér verður frá sagt
el'tir munnlegri heimild Erlends
Marteinssonar frá Merkinesi í
Höfnurn, sem var fæddur 1864 og
dó í Hafnarfirði 1935.
Honum sagðist svo frá:
„Séra Oddur V. Gíslason var
bráðgáfaður maður og þar eítir
skemmtilegur maður í allri um-
gengni. Einnig lá honum allt í
augurn uppi á veraldar vísu. Hann
var hugvits- og hugsjónamaður, en
ekki að sama skapi heppinn með
áförm sín. Eitt af því, sem hann
gerði tilraun með, líklega fyrstur
manna hér á landi, var það, að
gera þorsklifur að verðmætri vöru,
bræða úr lienni lýsi. Sigldi hann
til Englands í þeim erindum að
læra lýsisbræðslu, en setti sig síðan
niður suður í Höfnum, því þar
var í þann tíð ein mesta verstöð
við sunnanverðan Faxaflóa. (Þetta
hefur verið á árunum 1860—1873.
en þá er Oddur ekki búinn að taka
prestsvígslu.)
Um þessar mundir er mestur
mektar- og virðingarmaður í Höfn-
um Vilhjálmur Kristinn Hákon-
arson í Kirkjuvogi. Þar settist Odd-
ur að.
Vilhjálmur átti dóttur þá, er
Anna hét. Var hún forkunnar fríð
og nryndarleg og þar eítir góð
stúlka. Brátt felldu þau Oddur og
Anna lrugi saman, var Anna þá
enn kornung (f. 1851). Þar kom að
þau bundust heitorði með sam-
þykki loreldra Önnu.
Nokkru síðar sigldi Oddur öðru
sinni til frekari ráðagerða við Eng-
lendinga. Hafði hann nú í hyggju
að koma á lót postulínsvinnslu á
Reykjanesi, og gat hann komið svo
málum sínum við enska, að þeir
lögðu fram ie nokkurt og var gerð
tilraun með postulínsbræðslu. En
hvað sem olli, fór tilraun jtessi út
um þúfur og varð engum að not-
um. En er svo var komið, tók Vil-
hjálmur karl að snúast á rnóti
ráðahag þeirra Odds og Önnu. Var
hann þannig gerður, að hann
kunni betur við að sjá arð af því,
sem fé var lagt í og mat menn mjög
eltir því, hvernig þeim gekk að
afla fjár, eins og einkennt hefur
ríkismenn fyrr og síðar. Þar við
bættist og, að Oddur tók nú að
dýrka Bakkus meira en góðu hófi
gegndi. En tryggð Önnu var óbreytt
eftir sem áður. Nú líður svo nokk-
ur tími, að tvísýnt þótti, hvort þau
Oddur og Anna fengju að njótast
sökum ofríkis föður hennar. Þá er
Jrað einn fagran haustdag í byrjun
jólaföstu, að Vilhjálmur karl er
suður á Reykjanesi að snuðra
eftir dýrbít, en Gunnar bóndi Hall-
dórsson einnig í Kirkjuvogi lá
fyrir dýrum inni í Ósabotnum. En
er rökkva tók, verður heimafólk
í Kirkjuvogi þess vart að Anna er
horfin, og sjást engin merki um
burtför hennar önnur en þau, að
hversdagsföt hennar finnast úti á
kirkjulofti en spariföt horfin. Er
Önnu nú leitað á næstu bæjum,
en enginn hei’ur orðið hennar var.
Þá er hennar leitað með sjónum
og i útihúsum, ef vera kynni að
hún hefði gripið til örþrifaráða,
en sú leit bar engan árangur. Sent
var í skyndi eftir Vilhjálmi, að
segja honurn hvar komið var. Varð
hann mjög æstur í skapi og grun-
aði að hér væru brögð í tafli.
Á vöku um kvöldið kemur Gunn-
ar bóndi heirn, og er hann heyrir
hvernig komið sé, segir hann, að
ekki muni þurfa að óttast um
Önnu, hún muni kornin inn í
Njarðvíkur eða Voga með honum
Oddi Gíslasyni. Segist hann hafa
rnætt tveim mönnum á heiðinni,
sem að vísu hafi verið búnir sem
karlmenn, en þar muni Anna ]>ó
verið hafa reyndar.
Eru nú sendir þrír eða fjórir
menn á eftir Jjeim Oddi, og vitan-
lega áttu þeir að koma aftur með
Önnu, nauðuga, ef ekki vildi bet-
ur til. En er þeir korna inn í heiði,
hitta Jreir mann með söðulhest.
Þeir spyrja hann erinda, en hann
segist vera að bíða eitir Oddi Gísla-
syni, hann sé að sækja kvenmann
suður í Hafnir og eigi hún að
ríða hestinum.
Sjá nú hvorirtveggja, að þeir eru
gabbaðir, og snúa hvorir sína leið.
En af Oddi og Önnu er það að
segja, að Jrau halda rakleitt inn í
Njarðvíkur til Björns bónda í
Þórukoti. Flýtur þar í vörinni
sexmannafar, almannað röskum
drengjum. Er ekki að orðlengja
Jjað, að undin eru upp segl og
siglt til Reykjavíkur um nóttina.
Oddur hafði svo ráð fyrir gert,
að sendur væri niaður úr Njarðvík-
um, Jregar í stað, suður í Hafnir
til Jjess að segja foreldrum Önnu
hvar komið var.
Til fararinnar var valinn Björn
nokkur Auðunsson, hávaða-maður
og svakafenginn nokkuð. Hann
kernur að Kirkjuvogi er búið var
að loka dyrum, guðar á glugga,
kallar inn og segir: „Þið þurfið
ekki að óttast um hana Önnu. Hún
er kominn til Reykjavíkur með
honum Oddi Gíslasyni." Vilhjálm-
ur bóndi, sem genginn var tií
rekkju, en var í mjög æstu skapi
af atburðum dagsins, tók fregn-
inni svo, að hann Jrreif til byssu
sinnar og gerði sig líklegan til að
skjóta út um gluggann á sendi-
mann. Hin góða og hægláta kon?
hans, Þórunn Brynjólfsdóttir preslí
í Útskálum, iékk þó afstýrt þessií
tiltæki manns síns.
En Vilhjálmur lagðist i rúm sitl
og lá siðan lengi vetrar og varð i
rauninni aldrei samur maður upp
í'rá Jrví, svo stórt var skap hans
Hann dó 20. sept. 1871. Þess ska!
Jró getið, að Oddur sættist fullun!