Nýjar kvöldvökur - 01.07.1941, Side 11

N. Kv.
DAVÍÐ STEFÁNSSON FRÁ FAGRASKÓGI
105
nema í meðallagi á búskaparháttu himna-
byggja, þó að landgæðin séu mikil og
fénaðurinn vænn. Hann er vanastur því
að þurfa eitthvað fyrir lífinu að hafa.
Fleiri persónur koma þarna einnig fram
á sviðið. Sungið er og dansað og leikið á
hljóðfæri.
Fjórði og síðasti þátturinn fer fram við
gullna hliðið. Kerlingin reynir enn að fá
Jón til þess að iðrast og tala guðsbarna-
mál, en án árangurs.
Þarna við hliðið koma þeir svo til sög-
unnar, Lykla-Pétur og Páll postuli, og
synja báðir kerlingunni um inngöngu til
handa Jóni, enda stórmóðgar hann þá
báða með hvatskeytni sinni. Loks nær
kerlingin tali af Maríu mey og hún lofar
að tala máli þeirra hjóna við son sinn.
Ekki virðist þó kerlingin treysta vel mála-
lokunum, því að nú biður hún Lykla-Pét-
ur mjög auðmjúk að opna dyrnar lítið
eitt, svo hún megi sjá inn í dýrðina. Hann
verður við þessari ósk, en þá einhendir
kerlingin skjóðunni inn í himnaríki, enda
hafði hún orð sjálfs postulans fyrir því,
að sá, sem einu sinni væri þangað kom-
inn, fengi að búa þar að eilífu.
Ég hefi nú rakið efni leiksins í allra
stærstu dráttum og nefnt helztu persónur
hans, en enginn, sem þessa grein kann að
lesa, skyldi ætla, að hann þekki þar með
sjónleikinn Gullna hliðið. Bókina þarf að
lesa og lesa vandlega til þess að skynja
og skilja hinn mikla skáldskap, sem hún
geymir.
Ýmsir kynnu nú að halda, að sjónleikur
þessi sé með litlum raunveruleikablæ, þar
sem þrír þættir hans fara fram einhvers
staðar utan skynheimsins, en flestar per-
sónurnar eru sálir löngu horfnar úr sín-
um jarðneska líkama. Þessu vil ég harð-
lega mótmæla. Á bak við hið æfintýra-
lega, þjóðsagnakennda form, býr blákald-
ur raunveruleikinn, fullkomlega jarðnesk-
ur, fullkomlega hliðstæður því, sem hann
var og er og mun verða í mannheimum.
Efniviður leiksins er að vísu þjóðsaga,
en þess ber að gæta, að þjóðsagan er á-
vallt sönn. Hún er sönn að því leyti, að
hún er skilgetið barn þjóðarinnar, íklædd
trú hennar og siðum, hugsunarhætti og
þroska. En hún er óunnin, hún er hráefni,
sem skáldið getur unnið listaverk sitt úr.
Hún ræður að nokkru forminu, atburðir
hennar eru látnir halda sér að mestu,
þótt mörgum sé við bætt, og fyrst og síð-
ast: sannleikann geymir hún í sér fólginn.
Sannleikur þjóðsögunnar er eins og eng-
illinn, sem bjó í steininum. Hvorir tveggja
eru í álögum, og það er ekki á annarra
færi en mikilla listamanna að meitla utan
af þeim haminn og frelsa þá.
Athugum nú nokkru nánar, hvernig
Davíð Stefánssyni hefir tekizt þetta í leik-
riti sínu, Gullna hliðið.
Fyrsti þáttur liggur ljósastur fyrir. Þar
er syndugur maður að deyja, en maður,
sem aldrei hefir drýgt þann höfuðglæp að
vera hræsnari og skynheilagur; maður,
sem uppeldi og lífskjör hafa að vísu gert
ruddalegan og brotlegan við lögin, en
aldrei falsað þannig, að hann komi ekki
til dyranna eins og hann er klæddur.
Vilborg grasakona er þjóðarsálin sjálf,
holdi klædd, samnefnari þeirra eiginleika,
sem ríkastir voru í fari íslenzkrar alþýðu
á þeim tíma, er kúgunarvald kóngs og
kirkju stóð enn föstum fótum á landi hér.
Kerlingin er ekki síður íslenzk í skapi
og háttum, en sterkasti eðlisþáttur henn-
ar er þó alþjóðlegt fyrirbrigði, jafnalgeng-
ur austur í Kína og vestur í Ameríku sem
hér meðal okkar. Hún er hinn umburðar-
lyndi, staðfasti vinur, sem leggur allt á
sig öðrum til hjálpar, viljinn, sem aldrei
lætur bugast, kjarkurinn, sem býður
hverri hættu byrginn.
Og hinar hrapandi sálir í öðrum þætti
leiksins, eru engin hugarfóstur aftan úr
myrkri miðalda, heldur einstaklingar, sem
14