Sjómannadagsblaðið - 01.06.1995, Qupperneq 18

Fundur í Sjómannafélagi Reykjavíkur árið 1956.
Jónsson, þáverandi póstþjón á
Akureyri, og hvatti hann þá eindregið
til þess að reyna að stofna til félags-
skapar með hásetum, einkum á tog-
urum. í Reykjavík fengu þeir Ólaf
Friðriksson og Jónas Jónsson frá
Hriflu til liðs við sig og eftir nokkurn
undirbúning og fundarhöld var form-
lega gengið frá stofnun Hásetafélags
Reykjavíkur 23. október 1915.“
Fyrsti formaðurinn var Jón Bach og
ritari var kosinn Ólafur Friðriksson.
Verður ekki annað séð af heimildum
en að allir félagar hafi verið hásetar, að
tveimur undanskildum - þeim Ólafi
Friðrikssyni og Jónasi frá Hriflu. Jónas
var kosinn endurskoðandi félagsins.
Virðist hafa verið gerð undantekning
hvað þá snertir, því lög kváðu á um að
engir gætu orðið félagsmenn nema
starfandi hásetar. Hvorki skipstjórar
né stýrimenn máttu vera félagar og
ekki heldur vélstjórar né kyndarar.
Baráttan um lifrarhiutinn
Um stofnun félagsins er ítarlega rætt í
bók Péturs G. Guðmundssonar: „Tíu
ára starfssaga Sjómannafélags Reykja-
víkur“ Gæti sýnst svo að mest hafi ýtt
undir stofnuna þær glórulausu vökur
sem þá tíðkuðust og svo víða hefur
verið sagt frá.
En það voru samt ekki vökurnar held-
ur lifrarhluturinn, sem varð hvatinn
að félagsstofnuninni! Framan af tog-
araöld hérlendis hafði sú regla gilt að
hásetar deildu með sér að fullu verði
þeirrar lifrar sem til féll um borð og
var það umtalsverð kaupuppbót. Þetta
var á árum heimsstyrjaldarinnar fyrri
og mikill skortur á nauðsynjum og
verðlag hátt. Þótti togarasjómönnum
því súrt í broti er lifrarverð hækkaði og
útgerðarmenn hugðust taka lifrina
undir sig og greiða sjómönnum aðeins
hluta af andvirði hennar.
Þegar þann 3. nóvember 1915 setti
félagið fram fyrstu kröfur sínar: Þær
voru að mánaðarlaun háseta skyldu
vera minnst 75 krónur á mánuði og
frítt fæði. Öll lifur skyldi skiptast jafnt
milli skipstjóra, stýrimanna, báts-
manna og háseta. Skyldi lifrin seld
hæsta verði sem unnt væri að fá án
tilhlutunar frá útgerðarmanni, sem þó
skyldi eiga forkaupsrétt á henni.
Akvæði voru og um laun háseta á
handfæra- og vélskipum.
Bráðabirgðasamningar tókust sem
gilda skyldu fram að síldartíma í júlí.
Lifrarverð hækkaði í 35 krónur, en
gangverð þess hafði verið 15-20
krónur. Lýsisverð hækkaði ört fyrstu
stríðsárin. Þetta verð skyldi gilda út
mars og apríl, en síðan „almennt verð“
í Reykjavík fram að síldartíma.“
Hið „almenna lifrarverð"
„Hásetafélagið féllst á þennan samn-
ing, en þó fullir grunsemda um hvað
útgerðarmenn vildu kalla „almennt
lifrarverð“ í Reykjavík þegar þar að
kæmi. Þeir myndu geta ráðið miklu
um það verð, sögðu menn í
Hásetafélaginu.
Þegar sá tími sem fasta verðið gilti
rann út, vissu Hásetafélagar að
lýsisverð hafði enn hækkað mikið, en
engar horfur á að útgerðarmenn
hyggðust hækka verðið, heldur fremur
lækka það, jafnvel í 15 krónur. Tóku
Hásetafélagar þá að hugsa sér til hreyf-
18
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ