Eimreiðin


Eimreiðin - 01.07.1975, Side 51

Eimreiðin - 01.07.1975, Side 51
EIMREIÐIN væri, einn maður, fáir eða fjöldinn. Og þar var valdhafinn réttlátur, hafði hag allra þegnanna, heildarinnar, að leiðarljósi. En úrkynjaða stjórnskipun kallaði Aristóteles á sama veg einræði, klíkuræði og lýðræði, þar sem valdhafinn stjórnaði aðeins í eigin þágu.10 Augljóst er, að Aristóteles lagði aðra merkingu og miklu þrengri í lýðræði en Períkles, þó að orða megi skilgreiningar þeirra eins: „Stjórnin er eklci í höndum fárra manna, heldur fjöldans.“ Lýðræði Aristótelesar var ofbeldi meiri hlutans, harðstjórn hinna snauðu. Því má líkja við alræði öreiganna, sem síðar varð til. Lýðræði Períklesar var hins vegar stjórnskipun sátta og skynsemi, frelsis og jafnréttis. Miðaldaspekingar höfðu merkingu orðsins eftir Aristótelesi sem annað. Heil. Tómas frá Akvínó, hinn skarpskyggni kennifaðir kirkj- unnar, kallaði þá stjórnskipun ,lýðræði‘, þar sem meirihlutinn sæti í harðstjórasessi. Og fram á átjándu öld var orðið oftast skilið þessum skilningi. Tómas Hobbes sagði 1650, að lýðræði væri lítið meira en stjórn fáeinna málrófsmanna. John Locke, einn frumherja frelsishug- sjónarinnar, hafði orðið ekki um stjórnmálakenningar sínar, heldur óbeizlað meirihlutaræði. Rousseau, sá sem reyndi af mikilli mál- snilld að fá mennina aftur á fjóra fætur og helzt er kunnur fyrir hugsunarvillu sína, ,,allsherjarviljann,“ kallaði kúgunarstjórn meiri hlutans ,lýðræði‘. Og fleiri spekinga mætti telja, sem litu lýðræði þess- um augum. En á átjándu og nítjándu öld, er frelsisbarátta Banda- ríkjamanna, stjórnarbyltingin franska og frelsishreyfingar í Norður- álfu leystu Vesturlönd úr læðingi afturhalds og hjátrúar, var farið að beita orðinu á fleiri vegu. ,Lýðræði‘ hafði annars vegar verið haft um beina meirihlutastjórn og hins vegar sem skammaryrði um al- ræði hins fákæna fjölda, jafnrétti flatneskjunnar, frelsi til að hafa á röngu að standa. En nú varð það vígorð hinna frjálslyndu byltingar- manna. „Lýðræði er barátta, það er heróp Spartakusar, kjörorð og krafa byltingarmanna!“ sagði Mazzini, eldhuginn ítalski.11 Og sá hef- ur verið skilningur eins smákónga Þýzkalands á lýðræði, er hann kvað svo á byltingarárinu 1848: Gegen Demokraten helfen nur Soldaten. Svo sem fyrr segir, var heitið áður einungis haft um beina stjórn fjöldans, en nú fóru menn líka að nota ,lýðræði‘ um fulltrúastjórn, er fjöldinn framselur kjörnum fulltrúum sínum völdin. Talið er, að þeir Hamilton og Jefferson, sem báðir voru forvígismenn í frelsis- 227
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Eimreiðin

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Eimreiðin
https://timarit.is/publication/229

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.