Eimreiðin - 01.07.1975, Page 51

EIMREIÐIN
væri, einn maður, fáir eða fjöldinn. Og þar var valdhafinn réttlátur,
hafði hag allra þegnanna, heildarinnar, að leiðarljósi. En úrkynjaða
stjórnskipun kallaði Aristóteles á sama veg einræði, klíkuræði og
lýðræði, þar sem valdhafinn stjórnaði aðeins í eigin þágu.10 Augljóst
er, að Aristóteles lagði aðra merkingu og miklu þrengri í lýðræði en
Períkles, þó að orða megi skilgreiningar þeirra eins: „Stjórnin er
eklci í höndum fárra manna, heldur fjöldans.“ Lýðræði Aristótelesar
var ofbeldi meiri hlutans, harðstjórn hinna snauðu. Því má líkja við
alræði öreiganna, sem síðar varð til. Lýðræði Períklesar var hins
vegar stjórnskipun sátta og skynsemi, frelsis og jafnréttis.
Miðaldaspekingar höfðu merkingu orðsins eftir Aristótelesi sem
annað. Heil. Tómas frá Akvínó, hinn skarpskyggni kennifaðir kirkj-
unnar, kallaði þá stjórnskipun ,lýðræði‘, þar sem meirihlutinn sæti í
harðstjórasessi. Og fram á átjándu öld var orðið oftast skilið þessum
skilningi. Tómas Hobbes sagði 1650, að lýðræði væri lítið meira en
stjórn fáeinna málrófsmanna. John Locke, einn frumherja frelsishug-
sjónarinnar, hafði orðið ekki um stjórnmálakenningar sínar, heldur
óbeizlað meirihlutaræði. Rousseau, sá sem reyndi af mikilli mál-
snilld að fá mennina aftur á fjóra fætur og helzt er kunnur fyrir
hugsunarvillu sína, ,,allsherjarviljann,“ kallaði kúgunarstjórn meiri
hlutans ,lýðræði‘. Og fleiri spekinga mætti telja, sem litu lýðræði þess-
um augum. En á átjándu og nítjándu öld, er frelsisbarátta Banda-
ríkjamanna, stjórnarbyltingin franska og frelsishreyfingar í Norður-
álfu leystu Vesturlönd úr læðingi afturhalds og hjátrúar, var farið að
beita orðinu á fleiri vegu. ,Lýðræði‘ hafði annars vegar verið haft
um beina meirihlutastjórn og hins vegar sem skammaryrði um al-
ræði hins fákæna fjölda, jafnrétti flatneskjunnar, frelsi til að hafa á
röngu að standa. En nú varð það vígorð hinna frjálslyndu byltingar-
manna. „Lýðræði er barátta, það er heróp Spartakusar, kjörorð og
krafa byltingarmanna!“ sagði Mazzini, eldhuginn ítalski.11 Og sá hef-
ur verið skilningur eins smákónga Þýzkalands á lýðræði, er hann kvað
svo á byltingarárinu 1848:
Gegen Demokraten
helfen nur Soldaten.
Svo sem fyrr segir, var heitið áður einungis haft um beina stjórn
fjöldans, en nú fóru menn líka að nota ,lýðræði‘ um fulltrúastjórn,
er fjöldinn framselur kjörnum fulltrúum sínum völdin. Talið er, að
þeir Hamilton og Jefferson, sem báðir voru forvígismenn í frelsis-
227