Eimreiðin - 01.07.1975, Síða 76

EIMREIÐIN
Ég kann sanna sögu af manni, sem þorði að vera uppréttur maður, homo
erectus, á úrslitastund þegar það gat kostað hann lífið. Á úrslitastundum koma
jafnan fram slíkir menn — innan um hina sem þá hverfa aftur á fjóra fætur.
Sagan er þannig:
Pað var einn dag í þjóðaruppreisn Ungverja 1956, þegar bardagar stóðu á
götunum í Búdapest og skriðdrekum var ekið á fólkið sem barðist með byssum
og handsprengjum meðan gafst, seinna með grjóti og með hnúum og hnefum,
að þrír skriðdrekar lögðu leið sína að stórum vinnustað. Verkamenn héldu þar
með sér fund, ræddu málefni sín. Pegar sást til skriðdrekanna greip um sig
meðal þeirra ótti og óðagot. Enginn vissi hvað hans beið. Áminning? Nauð-
ungarflutningur? Bráður bani þar á staðnum?
Skriðdrekinn nálgaðist sá er fremstur fór. Og mennirnir hrukku undan í
skjól, allir nema einn. Hann hopaði hvergi og tók sér stöðu í hliðinu miðju
sem að vinnustaðnum sneri. Skriðdrekinn átti þangað stutt ófarið, þá stöðvað-
ist hann. Ot úr skotturninum steig liðsforingi sem skipaði manninum í burt.
En hann hreyfði sig ekki. Liðsforinginn hvarf ofan í skotturninn, skriðdrekinn
mjakaðist af stað, nálgaðist hliðið metra fyrir metra. Ekkert var jafn líklegt og
hann héldi leiðar sinnar yfir manninn, malaði hann í klessu og héldi leiðar
sinnar. En maðurinn stóð kyrr andspænis vélarhljóðinu, skriðbeltunum, gín-
andi byssunni, óvopnaður, ekki einu sinni með stein í hendinni.
Skriðdrekinn þokaðist nær og nær. Allt í einu, kominn fast upp að mannin-
um, stöðvaðist hann öðru sinni. Liðsforinginn steig út og endurtók fyrirmælin.
En andstæðingur hans neitaði að hlýða. Pá þustu vinnufélagar mannsins fram
og skipuðu sér í raðir honum til beggja handa. Liðsforinginn hvarf enn ofan í
skotturninn. Pögn féll á. Klukkurnar tifuðu. Pegar liðin var hálf stund, viku
skriðdrekarnir undan. Hólmgöngunni var lokið.
Eftir á var maðurinn spurður: „Hvernig var þér innanbrjósts í miðju hlið-
inu — einn andspænis skriðdreka?“
Svar hans var stutt: „Pað er alltaf gott að standa þar sem maður á að standa.“
í þessu spjalli hefur verið farið fáeinum orðum um hefðarspeki og
,,hugmyndafræði“ stjórnmálamanna, um uppruna orðsins ,lýðræði‘,
merkingu og notkun nú á dögum, um skilning marxista á lýðræði, um
ýmsar þversagnir lýðræðis og um vanda Vesturlanda. En viðfangs-
efni þess er þó umfram allt maðurinn, homo erectus annars vegar,
sá, sem fer á fjórar fætur hins vegar. Og kenningin er þessi: Ef vér
stöndum, þar sem vér eigum að standa, eins og verkamaðurinn gerði
í Búdapest, þá er enn von.37