Ægir - 01.04.1980, Qupperneq 14

munandi innan hins víðáttumikla útbreiðslusvæðis
í Evrópu. Skulu hér nefnd dæmi varðandi hrygn-
ingu, klak og viðkomu.
Á íslandsmiðum hrygnirhumarinndökkgrænum
eggjum í maí-júní. Eggin eru borin undir hala
hrygnunnar á meðan lirfumyndunin fer fram, en
klakið hefst ekki fyrr en u.þ.b. 12 mánuðum síðar,
þá er eggin eru orðin ljós eða bleikleit á litinn. Á
hverju vori eru því vissar hrygnur að hrygna en
aðrar að klekja út lirfum og síðan öfugt árið hið
næsta. Á suðlægari útbreiðslusvæðum er þessu
öðruvísi varið, t.d. er eggjaburðartíminn 8-9 mán-
uðir við Bretlandseyjar og 6-7 mánuðir við Portugal
og í Adríahafi og hrygning yfirleitt árlega hjá hverju
dýri. Talið er, að lengd eggjaburðartímans stjórnist
einkum af mismunandi hitastigi á ofangreindum út-
breiðslusvæðum.
Frjósemi eða viðkoma humarsins eykst með
stærð einstaklinganna eins og algengast er meðal
sjávardýra. Talin hafa verið egg í hrognasekkjum
dýra af ýmsum stærðum hér við land. Reyndist
fjöldinn vera frá um 600 hjá smæstu kynþroska
hrygnum (25mm skjaldarlengd- 50mm halalengd)
upp í um 4400 meðal stærstu dýra (50mm skjald-
arl,- lOOmm halal.). Viðkoman er aftur á móti mun
meiri á suðlægari útbreiðslusvæðum t.d. hafa
hrygnur af tiltekinni stærð 2300 egg við ísland á
móti 3100 og 3400 eggjum við Skotland og Portu-
gal.
Vaxtarhraði dýra — viðgangur stofns
Einn helsti þrándurígötu krabbadýrarannsókna,
þ.á.m. humarrannsókna, eru erfiðleikar við að
ákvarða aldur og vaxtarhraða dýranna. Hjálpar-
tækjum á borð við hreistur eða kvarnir fiska er ekki
fyrir að fara hjá þessum dýrum og verður því að
styðjast við aðrar og óöruggari aðferðir við ákvörð-
un á aldri og vexti.
1. Rannsóknir á lengdardreifingu. Aðferðir er
kenndar eru við danann Petersen og fleiri byggja á
því, að árgangar komi fram sem toppar í lengdar-
dreifingunni, þannig að hægt sé að greina einn eða
fleiri aldursflokka og mögulega fylgja þeim eftir þá
er dýrin stækka frá ári til árs. Notagildi aðferðarinn-
ar takmarkast yfirleitt við yngstu og hraðvöxnustu
aldursflokkana, en hún er að jafnaði haldlítil á eldri
og seinvaxnari dýr. Þannig er jafnan nokkuð auð-
velt að sundurgreina tvo yngstu árgangana hjá t.d.
þorski og ýsu, en stærri kynþroska fiskar verða ein-
göngu aldursákvarðanir af nokkru öryggi með
kvarnalestri. Ef sjávardýr ná ekki háum aldri og
stofninn byggist á fáum en tiltölulega hraðvaxta
árgöngum, má þó oft notast við athuganir á lengd-
ardreifingu eingöngu. Humarinn, sem verður kyn-
þroska tiltölulega smár (að jafnaði við 25mm
skjaldarl. eða 50mm halal.), er dæmigerð hægvaxta
tegund, sem við hámarksstærð (75-80mm skjald-
arl. eða um 150mm halal.) er að líkindum 15-20 ára
gamall. Hann hefur því fátt til brunns að bera, sem
gerir aðferðir danans Petersens nýtanlegar í rann-
sóknarskyni. Þó eru á þessu nokkrar undantekning-
ar og skulu hér nefnd dæmi þar um.
Humarsvæðin norðan og vestan Eldeyjar, hala
frá því þessar veiðar hófust hér við land gefið af
sér langmesta veiði einstakra svæða, eða að jafnaði
740 tonn á ári tímabilið 1962-1979. Eins og sjá má á
4. mynd, sem sýnir aflamagn og afla á togtíma árin
1962-1979, voru veiðarnar alltof miklar á þessu
svæði framan af, eða upp í tæp 1500 tonn 1962 og
síðan í rúm 2600 tonn 1963. Þessu fylgdi óneytan-
lega geysilegt fall í afla á togtíma árin á eftir. A
árunum 1964-1972 var veiðin flest árin u.þ.b.-800
tonn, en afli á togtíma fór áfram minnkandi þegar a
heildina er litið. Hvort um skal kennt of rniklum
veiðum og/eða náttúrulegum sveiflum skal látið
liggja á milli hluta að þessu sinni, en staðreyndin er
þó sú, að nýliðun eða endurnýjun stofnsins á svseð-
inu virðist nær sífellt hafa minnkað öll þessi ár. Ar-
in 1974-1977 var svo komið, að humarveiðin ;1
svæðinu byggðist á leifum eldri árganga af stor-
humri og röð lélegra árganga af smærri og miH'"
humri. Hlutfall 1. flokks humars var því allgott en
afli á togtíma með fádæmum lélegur og heildarveið1
lítil, eða 170-350 tonn á ári. Þessi röð mjög veikra
Mynd 4. Heildarafli (lonn) og afli á togtima (kg) á svœðinu n°r'*
ur og vestur af Eldey 1962-1979.
190 — ÆGIR