Ægir - 01.04.1980, Page 29

Svend-Aage Malmberg, haffræðingur:
Astand sjávar og fiskstofna
við ísland
Greinaflokkur:
IV. Ástand sjávar og þorskgöngur
Inngangur
I þessari fjórðu grein um ástand sjávar og fisk-
stofna verður fjallað um þorskgöngur milli fslands
°g Grænlands, og stærð þorskstofna og umhverfis-
kreytingar í sjónum við ísland og Grænland á síð-
ustu áratugum. Líkur verða leiddar að því að breyt-
lngarnar á ástandi sjávar við pólfrontinn, sem lýst
hefur verið í fyrri greinum, hafi ekki aðeins haft
ahrif á uppsjávarfiska eins og síld og loðnu heldur
e'nnig þorsk.
^orskstofnarnir á Norður-Atlantshafi
I Norður-Atlantshafi eru ýmsir þorskstofnar,
^rn aðgreindir eru í útbreiðslu, vexti og kynþroska.
ýðingarmestir þeirra eru norski þorskstofninn,
sem hrygnir við t.d. Lófót og elst upp í Barentshafi
ng við Svalbarða; íslenski þorskstofninn, sem
urygnir aðallega í hlýja sjónum sunnan og vestan-
ands, en elst upp í kaldari sjó norðan- og austan-
a°ds; þorskurinn við Grœnland, sem hrygnir í meiri
eÖa minni tengslum við íslandsmið; og þorskurinn
'nð Nýfundnaland. Smærri stofnar eru t.d. við
tereyjar, í Norðursjó og Eystrasalti og víðar (1,2).
íbreiðsla og göngur þessara þorskstofna og helstu
afstraumar eru sýnd á 1. mynd.
Sumir þorskstofnanna lifa á nyrðri mörkum líf-
ehisins í Norður-Atlantshafi, og þá sérstaklega
Pnrskurinn við Grænland, en einnig þorskurinn við
°í°t og í Barentshafi. Aðrir stofnar eru á syðri
^örkum lífbeltisins eins og þorskurinn í Norður-
sJónum.
s'enski þorskurinn
Hér verður ekki fjallað um lifshætti íslenska
. 0rsksins nema í beinu samhengi við efni greinar-
'nnar- Að öðru leyti skal vísað til aðgengilegra
he>milda(l,3,4,5).
Þorskurinn hér við land er oftast talinn með
þorskstofnunum í Norðaustur-Atlantshafi, án þess
þó að um líffræðilega skilgreiningu sé að ræða. Ný-
lega hefur verið bent á (6) að samband nýliðunar
og umhverfishátta íslenska þorsksins sé tiltölulega
hagstœtt og líkara því sem gerist með þorski við
austurströnd Norður-Ameríku, nánar tiltekið á
miðunum við Nova Scotia og Nýfundnaland, en við
strendur Evrópu. Er þetta talið stafa af því að ís-
lenski þorskurinn, sem að vísu hrygnir við syðri
mörk lífbeltisins eins og þorskurinn í Norðursjón-
um, býr þrátt fyrir það við tiltölulega stöðugt að-
streymi hlýsjávar úr úthafinu að sunnan, ogþájafn-
ari skilyrði en margir aðrir fiskstofnar. (2. mynd).
Reyndar má geta þess að hitastig á hrygningarslóð
þorsksins á Selvogsbanka er um einni gráðu hærra
en á hrygningarslóð við Lófót (5-7° á móti 4-6° C).
Annars eru aðstæður líkar á báðum stöðunum,
þ.e. tiltölulega heiturog næringarríkurhafstraumur
við brattar landgrunnshlíðar og breitt landgrunn
þar fyrir innan. Þannig er því einnig farið á öðrum
hrygningarslóðum þorsksins á Norður-Atlantshafi.
Skilyrðin eru þó væntanlega mismunandi hagstœð
fyrir klakið á hrygningarslóð íslenska þorsksins
frá ári til árs. í því sambandi má benda á að sam-
kvæmt seiðarannsóknum 1970-1979 virðist klakið
hafa heppnast sérstaklega vel t.d. 1970, 1973 og
1976, ár sem koma vel heim við góða nýliðun á
þriggja ára fiski frá viðkomandi árgöngum. Annars
er sambandið á milli áætlaðs fjölda seiða og nýlið-
unar ekki alltaf einhlítt, en sú saga er ekki til
umræðu hér (30).
Ekki liggur heldur enn á lausu neitt öruggt sam-
band á milli mismunandi árangurs af þorskklakinu
á miðunum fyrir Suðvesturlandi og umhverfis-
hátta eins og hita (9), seltu, næringarefna, frum-
framleiðni, ætis, styrkleika straums vestur og norð-
ÆGIR — 205