Ægir - 01.04.1984, Blaðsíða 34

Sævar Ólafsson, nemandi í
Stýrímannaskólanum:
Hámeraveiðar
Fólk hváir við þegar þær eru nefndar. „Hvað er nú
það“?, er spurt, enda ekki nema von því þessar veiðar
eru ekki stundaðar hér við land í dag.
Sama var uppi á teningnum hér áður fyrr. Menn
voru að róa út á firðina til fiskjar á smábátum, og
lentu þá oft í því að hámerin hékk á fiskinum hjá þeim
og klippti síðan við borðstokkinn. Þá hröðuðu menn
sér oft á tíðum til lands, enda á smáum bátum og há-
merin þótti kynja-dýr, slægvitur og illkynjuð. Sumir
sögðu að hún væri með heitt blóð á öðru fallinu en
kalt á hinu og eru lýsingar á dýrinu eftir því. Þetta er
nú dregið í efa, en hún er blóðrík og mjög spretthörð.
Vísindamenn hafa hingað til ekki haft tækifæri til þess
að rannsaka þetta. Það er kannski tímanna tákn. En
það er ekki ósennilegt að jafn stór og blóðríkur fiskur
sé nokkuð heitari en sjórinn umhverfis, og ætti ekki
síst að bera á því í köldum höfum. En síðar fóru menn
að fá nánari fregnir af dýrinu, bæði frá Norðmönnum
og Færeyingum og hættu að róa til lands þó hámeri
væri á svæðinu.
Ekki var hún veidd á árum áður, en slæddist við og
við á öngla landsmanna, og þá sennilega lúðu og há-
karlakróka. Hún þótti hættuleg viðureignar á smá-
bátum, því hún lét illa er verið var að aflífa hana og
dýrið er mjög öflugt. Ef sigurnaglalaus ífæra var
notuð, gat hún snúið henni svo hart, að ífærubandið
vafðist um úlnlið manna.
Ekki þótti hún neinn sældarmatur en hún var hert
og söltuð. Roðið var notað í skó og hryggurinn í
göngustafi, og eru það mjög fallegir gripir og eiguleg-
ir. Einstaka liðir hans voru notaðir í sparlaka-hringi
(rekkjuvoðir).
Frekar eru nú heimildir um hámerina af skornum
skammti, og eru aðallega um útbreiðslu hennar og
lýsingu á dýrinu sjálfu. Flestar heimildir mínar hef ég
frá föður mínum, Ólafi Davíðssyni, en hann stundaði
hámeraveiðar frá Tunguþorpi við Tálknafjörð um
1960.
Við skulum aðeins líta á heimildir um hámerina. 1
hámeraættinni eru stórir úthafs- og uppsjávarfiskat'
sem flækjast víða upp að meginlöndum. í NA-At'
lantshafi og í Miðjarðarhafi þekkjast þrjár tegundif
og finnst ein þeirra, hámerin, á Islandsmiðum. Ha11
er straumlínulaga og rennilegur háffiskur, með keiD'
myndaðan haus, stutta trjónu og stór augu. Ekki ólík
túnfiski. Hún er undirmynnt, kjaftstór og með þrl'
hyrndar oddhvassar tennur, eins í báðum skoltum>
þrefalda röð. Bolur er gildur og stirtlan mjög aftuf'
mjó og kilir á hliðum hennar. Bakuggar eru tveir og
sá fremri mjög stór. Sporðblaðkan er mjög stór og
næstum hálfmánalaga. Hámerin er dökk-blágrá eU
samt mjög misgrá. Hún er ljós á kvið. Sumar eru aHaf
smádílóttar. Þessir dílar eru dökkir, eins og fingur'
gómar að stærð. Reglulega fallegar skepnur.
Hámerin getur náð 4-6 metra lengd en er oftast utf
2 til 3 metrar. Hún ú lifandi unga, oftast fjóra í einu og
eru þeir um 50-60 cm langir. Sennilega gýtur hún a
sumrin.
Menn töldu að hámerin elti síldina þegar hún kou1
upp að landinu, og fylgdi henni síðan aftur til hafsll
veturna og þá suður á bóginn. Veturinn 1890 eða uu1
það leyti rak hana dauða í hópum með öllum fjöruu1
í Landeyjum og undir Eyjafjöllurn. Síðan hefur htl
borið á henni við Vestmannaeyjar, en áður var huu
þar tíð, jafnvel á vetrarvertíð.
Hún hefur lítið verið veidd, og hefur frekar veö
talin plága og einkum í veiðarfærum eins og línu
netum.
ítalir og Frakkar éta hana þó með góðri lyst. Nof
menn hafa veitt talsvert af hámeri á reklínu, bæð'
heimamiðum og við Kanada. Einnig var hún veid
Norðursjó og við Orkneyjar er sagt í fiskabókinm-
Faðir minn ræddi við Færeying sem stundaði þessa|
veiðar við Færeyjar um 1960. Þar veiddu Færeying1
hana í röstum á laglínu. Þeir lögðu línuna allta
botn, og voru með um 100 króka á og fiskuðu nu^'
202-ÆGIR