Ægir - 01.06.1985, Blaðsíða 11

hefur verið meiri í Grindavík fyrir
1700, en gæftaleysi setti þá að
um nokkur ár.
Útgerð Skálholtsstóls
Skálholtsútgerð varaukin mjög
í tíð Brynjólfs Sveinssonar sem
var biskup 1639-1675. Hann lét
byggja nýja búð á Járngerðar-
stöðum fyrir þriðja og fjórða skip
stólsins þar, og hann setti skip og
byggði búðirá ísólfsskála, Hrauni
og Hópi, þar sem stóllinn hafði
ekki gert út skip áður. Skólahald
og búrekstur á biskupsstólnum í
Skálholti átti mikið undir útgerð-
inni. Auk Grindavíkur voru
helstu verstöðvar hans á Akranesi
og í Þorlákshöfn. Um 1690 átti
stóllinn um 350 skipsáróðurs-
kvaðir, eða mannslán á Suður-
landi og í Borgarfirði. Þegar afla-
brestur varð kom það niður á
Skálholti svo sem Lúðvík Krist-
jánsson hefur lýst í tímaritinu
Sögu frá 1971. Eftir 1686 varð
meiri og minni aflabrestur um allt
land, allt til 1704. í mars árið
1698 varð að fella niður skóla-
hald í Skálholti, vegna fiskiskorts,
og 1690 og 1701 varð að sækja
fiská Snæfellsnes og íTálknafjörð
vegna aflabrests sunnanlands.
Fjöldi skipa
Fjöldi skipa í Grindavík var
mjögbreytilegureftirhögum íbúa
og fiskigengd. Á vertíðinni 1703
voru 26 skip, og hefur það verið
fátt vegna undangenginnar
ördeyðu. Þá höfðu ein þrjú skip
farist á einum marsdegi árið 1700
og með þeim 26 menn. Seinna á
öldinni fjölgaði bátum aftur. Þeir
eru sagðir 75 árið 1776, og eru
þá trúlega allar fleytur taldar
með. Árið 1780 segir Skúli
Magnússon að Grindvíkingareigi
átta áttæringa, þrettán sexæringa
og sex feræringa, en Skálholts-
stóll einn teinæring og ellefu átt-
æringa. Samtals gerir það 39 báta
á vertíðinni. Næstum hundrað
árum seinna, um 1870, voru níu
tí- og tólfæringar og þrír bátar
gerðir út í sveitinni, en um þrjátíu
skip, flest áttæringar, veturinn
1896.
Áhafnir
Áhafnir á skipunum voru á 18.
öld 13-16 menn á tí- og tólfær-
ingum, en 10-12 á áttæringum.
Fyrir utan formann og ræðara
voru alltaf nokkrir aukahásetar,
svonefndir yfirskipsmenn. I Lýs-
ingu Gullbringu- og Kjósarsýslu
frá 1785 segir Skúli Magnú^0'
um þá:
Þeir eru jafnaðarlega 8anlj_
menn og óduglegri, eða uos
ingar, sem eru að læra sjo-
afli er góður vinna þeir Pa
verk með því að sjá um
aflann
í landi, meðan hinir eru á s) _
og verði einhver veikur,
þeir í stað hans svo að e
þurfi að vanrækja veiðisk3
inn.
Hver maður fékk einn
segir Skúli, og báturinn tvo.
hluf
ÁðUf
fékk báturinn einn hlut og s'
íðan
20 fiska af hverjum 120 sem
í hlut hinna, eða sjötta
féllu
hlutf
aflans. Þessi skipun hélst lenS5t
e hag'
bátum Skálholtsstóls og var
stæðari útgerðaraðila, ef V
skipsmenn voru tveir eða fle'rl,
Seint á nítjándu öld varte
að róa meira með línu og net' ,
áður var nær eingöngu vei
handfæri á vertíðinni. Við Pe
fjölgaði í áhöfnum bátann3 y
urðu þá 14—15 menn á átt26
ingum. Vertíðin gekk þá Þanm
að byrjað var með línu fr3111^
apríl, þá var skipt yfir á net j
loðnan gekk og þroskurinn Þ ^
sig. Á vorin var svo ýmist ro
með net eða línu eftir aflabrögI
um og aðstæðum. Vetrarve ,
stóð frá 2. febrúar til 11- nau'" -
sumrin og haustin var mest roi ^
smærri bátum og þá aðalleg3
að sækja soðningu.
Vermenn j
Margt aðkomumanna yar
Grindavík um vetrarvertíð|n^'
svo sem enn tíðkast. Flestir
manna komu austan úr svei
Árnes- og Rangárvallasýsb^
Voru þeir uppistaðan í áhöfnu
stólsskipanna. Árið 1780 rern r
heimamenn og 131 austanma
á skipum Skálholts, en 50 hein1 ,
menn og 160 austanmenn ^
heimabátum Grindvíkin^4
302-ÆGIR
r^p an,a§r gerir það 291 ver-
þá 20?a-Vert'^'nn'' en 'búar voru
er her ' Soi<ninnn'' svo sem áður
ttienn^ iT-ÍU árum áður voru ver'
veriðmax'r 419' 08 hefur það
var f mesta móti. Grindavík
,a -ð mestu verstöðvum á
nú áárum áður, rétt eins og
veúrx^ mii<ið um að vera meðan
AkV,66vfir-
RreiX 0rrujmenn voru látnir
Oefnrf S^att ' verstöðvum, svo-
tvejr ,an manntalsfisk. Hann var
fórfrj!!kar af hverjum hlut sem
fisks k? Ur 88 f'si<um og þrír af 60
*iplisn,,08s,ærrisk“'"S«si
andlpi n mi11' veraldlegra og
skinti ^ 3 ^f'rvalda fram að siða-
a|ltRÍan|H-xn,þá tÓk sýslumaður
heita i.rýu fl sin' °8 átti það að
verstöömbUn fyrir iögreglustjórn í
i||a i Vunum. Vermenn undu
Na^eSSari álögu og kom til upp-
1665 c-j.af henni í Grindavík
inn ak 'han var manntalsfiskur-
frarn e'ns tei<'nn af hlut sem fór
8ÍaldaUílttihf887m' °8 8ÍltÍ M
Afli
hegg?1 ;ffia fyrr á tímum er lítið
hefu 3 Segja, annað en að hann
ga5ftu^'erið upp og ofan eftir
má »tu °f fisi<Sengd. Almennt
15 Q 3 að síósókn hafi aukist á
aukist8 1 öld °B útflutningur
kaunr^1116^ umsvifum erlendra
Urrar g0.03' ^íðar gætir nokk-
hmahil ?'8nunar' en þó komu
eins Pegar miðin voru gjöful,
að meifi^ m'ðia 17■ öld- Sagter
urinn f' Væri árið 1655 °g vet'
Urinn var kallaður hlutavet-
hans brásl' á uuðurlandi. í kjölfar
17 ^ - atn meira og minna í
Veidd A ,vetrarvertíðinni 1780
þorsLUSt ' Grindavík 105.280
af skreiö5^ gerðu 584 sk'PPund
áður ’ ;atarvoru þá 39einsog
VertfðSa.'' hlefur þetta verið
Grinda'víkÓafuI?eða"a8Í' °f Va,r
K atlahæsta verstoðin a
Suðurnesjum þetta árið, að sögn
Skúla Magnússonar.
Annað fiskileysistímabíl var
við suðurströndina um miðja síð-
ustu öld. Bjarni Sæmundsson
segir í Andvara árið 1897 að
Grindavík hefði verið aumasta
veiðiplássið á Suðurlandi um og
fyrir 1870, því í nærri tuttugu ár
var þar oftast mjög fiskilítið. Var
þá erfitt að fá útróðrarmenn á
staðinn og tókst ekki að manna
stærri skipin. Undir aldamótin
tók afli aftur að glæðast á fiski-
slóðum Grindvíkinga og útgerð
efldist á ný.
Árabátatímanum lauk ekki í
Grindavík fyrr en undir 1930, og
voru Grindvíkingar þá orðnir
nokkuð eftirá í íslenskum sjávar-
útvegi. Úr því rættist síðar. Ein-
hver besti mælikvarði á sjósókn í
Grindavík eru umsvif kaup-
manna þar. Miklum afla fylgir
mikil verslun og útflutningur.
Skulum við nú hugaaðverslunar-
sögu Grindavíkur á fyrri öldum.
Skreiðarhöfn
Á 14. öld varð skreið aðalút-
flutningsvara landsmanna og
fiskveiðar munu hafa eflst mjög.
Þar var Grindavík engin undan-
tekning. Framan af var skreiðar-
verslunin í höndum norskra
kaupmanna og miðstöð hennar
var í Bergen. Þegar kom fram á
15. öld urðu Englendingar sífellt
umsvifameiri á fiskimiðunum hér
við land og í helstu verstöðvum. í
kjölfar þeirra fylgdu þýskir
Hansakaupmenn sem brátt náðu
yfirhöndinni í skreiðarverslun-
inni af Norðmönnum. Hörð sam-
keppni ríkti milli Englendinga og
annarra kaupmanna um íslensku
skreiðina, og sló oft í brýnu með
þeim.
Þegar kemur fram á 16. öld
bundust valdsmenn innanlands
og Hansakaupmenn samtökum
um að reka Englendinga burt
héðan. Þess má geta að umboðs-
stjórn konungs var um þetta leyti
oftast í höndum þýskra manna.
Englendingar höfðu aðalbæki-
stöðvar sínar í Hafnarfirði, en
voru hraktir þaðan 1518. Eftir
það varð Grindavík þeirra aðal-
höfn, en ekki sátu þeir lengi á
friðarstóli þar. Englendingar
stunduðu hér miklar fiskveiðar úr
landi, og höfðu því fjölda inn-
lendra manna í sinni þjónustu.
Þetta fór mjög fyrir brjóstið á jarð-
eigendum í landinu, sem þoldu
'J\*»
l ]/ -»l/ //A /f
ÆGIR-303