Tímarit lögfræðinga - 20.12.1992, Blaðsíða 16

þess að bótaábyrgð verði aukin á þann hátt. Þetta hvorttveggja er efni í lengri
ritsmíð en þá, sem hér er að ljúka.
5. EFNI f STUTTU MÁLI
Sakarmat í skaðabótamálum fer eftir aðstæðum. Kröfur, sem gerðar eru til
manna um aðgæslu, eru ekki alveg þær sömu á öllum sviðum mannlegra
samskipta. A ýmsum athafnasviðum gera dómstólar ríkari gætnikröfur en
almennt gerist. Árið 1963 var prentað erindi eftir Gizur Bergsteinsson, þar sem
m.a. var rætt um gáleysismat. Notar hann heitið rýmkuð gáleysisregla að því er
virðist um það, þegar kröfur um aðgát eru hertar að mun eða vikið frá
almennum reglum um sönnunarbyrði til þess að þyngja bótaábyrgð á tjóni í
hættulegum rekstri. Telur hann rétt að rýmka sakarregluna, þegar tjón hlýst af
hættulegum tækjum eða efnum. Hugtakið rýmkuð gáleysisregla eða svipuð
hugtök eru ekki nákvæmlega skilgreind í íslenskum eða öðrum norrænum
lögfræðiritum. Er nokkuð á reiki hvernig menn nota fræðiheiti, er lýsa víðtækri
bótaskyldu, sem þó gengur ekki eins langt og hrein hlutlæg ábyrgð, enda eru
skoðanir lögfræðinga oft skiptar um hversu víðtæk bótaábyrgð sé í einstökum
tilvikum (1. kafli).
I 2. kafla er fjallað um nokkra dóma, þar sem ríkar kröfur eru gerðar til
aðgæslu, m.a. úrlausnir, sem reistar eru á svipuðum rökum og fram koma í
dæmum þeim, er Gizur Bergsteinsson nefnir um rýmkaða gáleysisreglu.
Meginniðurstaða umfjöllunar um dóma er sú, að stundum er gengið býsna
langt í kröfum um aðgát og finna má dóma, þar sem sakarreglunni er beitt
þannig, að bótaábyrgð nálgast hlutlæga ábyrgð. Hins vegar er sjaldgæft að bent
verði á dæmi þess, að í dómum sé sérstaklega skírskotað til hættusemi tækja,
verks eða rekstrar til stuðnings „rýmkaðri" bótaábyrgð (3. kafli).
Umdeilanlegt er, hvort hentugt sé eða nauðsynlegt að nota sérstakt fræðiheiti
um einhvern flokk bótagrundvallar, sem er á „gráa svæðinu" milli almennrar
sakarábyrgðar og bótaskyldu án sakar. Hér er m.a. á það að líta, að alloft er
torvelt að taka af skarið um hvaða bótareglu hafi verið beitt í einstökum
tilvikum. Til þess eru mismunandi ástæður, ekki síst sú, að í mörgum málum
blandast gáleysismat og sönnunarmat saman með ýmsum hætti. Auk þess eru
dómsforsendur yfirleitt stuttar og annað slagið skortir á að röksemdafærsla
dómara sé hnitmiðuð. Telja má, að takmarkaður ávinningur sé að því að nota
hugtakið rýmkuð gáleysisregla, ef ekki er unnt að skilgreina það nákvæmar en
hér hefur verið gert og helst einnig að marka á skýrari hátt á hvaða sviðum slíkri
reglu verði beitt (4. kafli).
246