Ægir - 01.04.1995, Blaðsíða 36

„Iðntæknistofnun veitir
fyrirtækjum víða í atvinnulíf-
inu margvíslega þjónustu.
Verkefni sem snúa að sjávar-
útveginum eru mýmörg og
fjölbreytt. Einkum eru það
þó rannsóknir af ýmsu tagi
sem segja má aö skiptist í
tvennt. Annars vegar er um
að ræða fyrirbyggjandi rann-
sóknir á ýmsum málmhlut-
um, suðum, skipsskrokkum
og vélarhlutum. Þessar rann-
sóknir eru framkvæmdar hér
innanhúss eða úti á vett-
vangi. Hinsvegar eru rann-
sóknir sem beinast aö því að
kanna orsakir bilana og
óhappa. Hingað koma menn
með brotna öxla, ása og vél-
arhluta og við reynum aö
finna út hver orsök bilunar
eða brots hefur verið. Viö
beitum ýmsum aðferðum til
sprunguleitar í málmi, bæði
röntgenmyndum og segul-
agnaprófunum."
Þannig lýsir Freygarður
Þorsteinsson, efnaverkfræð-
ingur og deildarstjóri efnis-
tæknideildar Iðntæknistofn-
unar, þeirri þjónustu sem
deildin veitir atvinnulífinu,
sérstaklega sjávarútveginum.
Eitt umtalaðasta verkefni
þessarar deildar var að rann-
saka sjálfvirkan sleppibúnað
fyrir gúmmíbjörgunarbáta
sem ætlunin var að lögleiða
um borð í öllum skipum.
Áriö 1991 lauk þeim rann-
sóknum með því að þróuð
var aðferð til gerðarprófunar
á slíkum sleppibúnaöi. Þetta
er samþykkt og útgefin að-
ferö fyrir Norðurlöndin enda
var verkefnið unnið með
styrk frá NordTest.
„Það hefur hinsvegar
aldrei verið prófað eftir þess-
ari aðferð en hún er nokkuð
dýr í framkvæmd. Málið er
að öðru leyti í höndum Sigl-
ingamálastofnunar."
Ibntæknistofnun
Fyrirbyggjandi
rannsóknir
Deildin sinnir í vaxandi mæli sprunguleit í vélarhlut-
um og öðrum málmhlutum enda oft dýrt spaug þegar
atvinnutæki á borð við togara stöðvast.
„Það er ekki spurning að meö fyrirbyggjandi rann-
sóknum á málmhlutum geta menn oft sparað sér mikið
fé og fyrirhöfn. Það getur skipt miklu máli að finna
minnstu sprungur eins snemrna og hægt er."
Deildin hefur sinnt rannsóknum á tæringarvanda í
vinnslubúnaði um borð í frystiskipum. Þegar hafa kom-
ið nokkur slík verkefni upp með vaxandi frystivæðingu
flotans.
„Þetta snýst yfirleitt um að kanna orsakir tæringar-
vanda sem kemur upp. Umhverfið, saltið, rakinn og
hitastigið, er ákaflega erfitt og stundum kemur upp tær-
ing þar sem hennar var ekki von."
Enn eitt svið þar sem Iðntæknistofnun kemur inn á
svið sjávarútvegsins er á sviði vöruþróunar og rannsókna
fyrir plastframleiðendur. Stór fyrirtæki sem framleiða
plastvörur fyrir sjávarútveg og fiskvinnslu vinna með
stofnuninni að því að þróa og bæta sínar vörur. Slíkar
rannsóknir eru auðvitað trúnaðarmál.
Stefán Jóhann Björnsson vélfræðingur er potturinn og
pannan í hinum eiginlegu prófunum og hefur aflað sér
sérþekkingar á því sviði í Bretlandi. Hann sýndi blaða-
manni ýmsar aðferðir við að finna sprungur og skil-
greina orsakir óhappa. Á
hans borði lá þennan dag
risavaxinn gíröxull úr togara
sem hrokkið hafði í sundur.
Fyrir lá að greina orsakir þess.
„Stundum er auðvelt aö
sjá ferli bilunar," sagði Stef-
án, „en stundum er ekki
hægt að finna orsakirnar.
Þetta eru misflókin mál sem
við rannsökum."
Með því að skoða hluti
sem virðast heilir, í segul-
sviði, eftir að búið að úða þá
með málmögnum, birtast
sprungur og brot þar sem
augað greindi enga misfellu.
Þegar þarf að skyggnast undir
yfirborð hlutanna er gripið til
röntgentækninnar. Stefán
sýnir myndir af suðum á ein-
stökum hlutum virkjana,
boltum, stýrisendum, skips-
skrokkum og burðarbitum en
einnig hefur deildin kannað
fallbyssur, fornleifar, laxa-
seiði og þannig mætti lengi
telja.
„Hingað berast oft óvenju-
legar beiðnir. Fornleifafræö-
ingar vilja kanna innviði ryð-
hrúgna, fiskeldisfræðingar
vilja fylgjast með fæðuupp-
töku laxaseiða og áhugamað-
ur um fallbyssur bað okkur
að mynda eina til þess að
kanna samsetningu hennar.
Röntgenmyndir eru notað-
ar til að kanna styrkleika
suðu. Viö smíði mannvirkja
eru oft teknar prufumyndir af
t.d. 10% suðanna og þær
kannaðar. Þar sem álagið er
mikið og brýnt að engin
áhætta sé tekin, t.d. á tönk-
um með hættulegum efnum,
er hver einasta suða mynduð
og grandskoöuð."
Þessari sömu aðferð er
beitt þegar suðumenn taka
próf. Þeir sjóða hluti saman
eftir forskrift og síðan er suð-
an mynduð og rannsakað
hve sterk hún er. □
36 ÆGIR APRÍL 1995